Waarom de ­kiesstrijd in Antwerpen al voorbij is

Om te begrijpen hoe in het Antwerpse gemeentebestuur het conflict tussen de N-VA van burgemeester Bart De Wever en Vooruit-schepen Tom Meeuws kon ontsporen, is het nuttig om eens te kijken naar de dossiers die de zaak uiteindelijk deden ontploffen. Meeuws zelf ­citeert een meningsverschil met N-VA-­schepen Nabilla Ait Daoud − onder meer bevoegd voor de stadsloketten − over de status van Palestijnse gezinnen.

Daarover broeit al langer onenigheid nadat de Dienst Vreemdelingenzaken stipuleerde dat kinderen uit zulke gezinnen niet zomaar de Belgische nationaliteit mogen krijgen, om staatloosheid te vermijden. Kinderen wier ouders Palestijnse identiteitspapieren hebben zouden hun Belgische papieren zelfs weer kunnen verliezen. Een regel die fel betwist wordt, maar die in Antwerpen, naar de smaak van Meeuws, te gewillig werd opgevolgd.

Een tweede steen des aanstoots is het ontslag van Johan De Muynck, CEO bij het Antwerpse Zorgbedrijf. De Muynck lag er in conflict met voogdijschepen Els van Doesburg (N-VA) maar is ook een politieke bondgenoot van Meeuws. Die hecht erg aan zijn netwerk van rode toplui, die achter de schermen de stad nog altijd mee draaiende houden. Meeuws is woest omdat zijn partijgenote Jinnih Beels het ontslag liet passeren zonder hem te verwittigen.

De twee dossiers hebben niets met elkaar gemeen, behalve dat ze een grote politieke symboolkracht hebben in een coalitie van N-VA en Vooruit, vertegenwoordigers van ‘nieuw rechts’ en ‘oud links’ in de stad. Wie de film van het Antwerpse stadsbestuur (met ook Open Vld erbij) van de voorbije jaren laat afdraaien, zal relatief weinig strubbelingen opmerken. Bijvoorbeeld het woon- en mobiliteitsbeleid werd op een brede middenklasse afgestemd. Het was zeker niet links, maar nu ook weer niet zo rechts dat een progressief er zich een buil aan valt.

Zelfs in cultuurkwesties bleven de conflictjes beperkt tot wat antiwokegedoe in de marge. Geen wonder dat sommigen bij N-VA en Vooruit dromen of droomden dat het Antwerpse model ook in Vlaanderen kan werken.

Rode draad

Dé grote breuklijnen tussen links en rechts zitten in hoe de stad omgaat met wie niet tot de middenklasse behoort: migranten en asielzoekers, gezinnen in armoede. Een verwant pijnpunt is de door N-VA verlangde privatisering en schaalvergroting van het Zorgbedrijf, het vroegere OCMW van Antwerpen. Daarbij hoort ook een machtskwestie: N-VA wantrouwt het oude rode netwerk in de administraties. De partij wil zo veel mogelijk eigen mannetjes (m/v) in de cockpits duwen omdat zij nu eenmaal de baas is.

En zo zit er plots toch een rode draad in die diverse dossiers. Als Tom Meeuws zegt dat hij het moe is om in het schepencollege de strijd aan te gaan met N-VA, gaat het over dit soort strijdpunten. En − belangrijk! − over het gevoel dat een een deel van zijn eigen partij helemaal niet zo attent is voor die klassieke rode prioriteiten.

En dan is er dus nog die andere kwestie: het gedrag van Tom Meeuws zelf. Meeuws blijkt niet alleen voor de traditioneel-socialistische lijn te staan, hij toont zich ook een erg traditionele leider. Iemand die niet beseft dat het niet “schertsend of “scherp” maar neerbuigend, kwetsend, ongepast en, welja, racistisch is om iemand met ‘Paki’, ‘mocroschepen’ of godbetert zelfs met het n-woord aan te spreken. Dat maakt een politicus erg kwetsbaar, ook al heb je daarnaast voortreffelijke kwaliteiten. Het medelijden daarover mag beperkt blijven: dit is 2024, niet 1987.

“Focus op wat je wel doet, heb discipline in wat je niet doet”, zei Conner Rousseau, de vroegere voorzitter van Vooruit op de veelbesproken lezing die hij onlangs in Nederland gaf over hoe links de verkiezingen weer kan winnen. Dat was bijzonder scherp gezien, maar Rousseau zag blijkbaar niet in dat gebrek aan discipline hemzelf genekt heeft.

Gebrek aan discipline is wat ook Tom Meeuws nekt in Antwerpen. Hoewel hij zelf bij de lokale campagne van 2018 in een hard, persoonlijk conflict met de lokale N-VA-top verzeild was geraakt, sleepte Meeuws zijn partij naar een bestuursakkoord met diezelfde N-VA. Juist door zijn voorgeschiedenis meende de Antwerpse socialist dat de progressieve belangen in de stad beter gevrijwaard werden door samen in het college te stappen dan door oppositie te blijven voeren. Hij zou de N-VA wel intomen. Alleen wist hij zichzelf dus niet altijd in te tomen. En dan wordt de rekening vroeg of laat vereffend.

Meeuws klaagt nu de “brutale machtscultuur” bij N-VA aan, maar wat had hij dan gedacht? Al bijna twintig jaar kampeert Bart De Wever aan de top van de nationale politiek, en dit is hoe hij altijd opereert: meedogenloos voor de ander en gedisciplineerd (hij wel) voor zichzelf. Wie met De Wever een coalitie sluit − federaal, Vlaams of lokaal − komt daar meestal gedesillusioneerd en electoraal gepluimd uit.

Het overkwam onder meer de vroegere sp.a in Vlaanderen (2009-14), de MR in België (regering-Michel) of de cd&v in Antwerpen in de vorige bestuursperiode. En de N-VA zelf komt in de problemen wanneer ze haar tactisch-ideologische discipline laat varen: met Theo Francken in de Marrakech-crisis in 2018 en vandaag met Zuhal Demir versus landelijk Vlaanderen.

In Antwerpen is het resultaat intussen wel dat de N-VA eenzaam overeind staat als politieke machtsfactor. De kiescampagne voor de gemeenteraad is er eigenlijk al voorbij nog voor ze begonnen is. Niemand twijfelt eraan dat Bart De Wever zichzelf als burgemeester zal opvolgen. Een alternatief is er gewoon niet. De laatste realistische uitdager wist N-VA al in 2018 vakkundig uit te schakelen, toen de partij het progressieve kartel van Groen en sp.a vrij makkelijk uit elkaar wist te ranselen. Ook toen al speelde een ­‘disciplineprobleem’ bij Tom Meeuws een belangrijke rol.

Probleem voor N-VA

Vandaag is er gewoonweg geen concurrentie meer. Zelfs het VB stuurt met Filip Dewinter een kansloze oudgediende in de ring. Bij de centrumpartijen hangen cd&v en Open Vld al langer in de touwen. Groen en PVDA maken geen kans om met N-VA een coalitie te maken en moeten de ambitie inperken tot het wegplukken van stemmen op links.

Het politieke landschap in Antwerpen ziet er zo dor uit, dat het stilaan voor N-VA zelf een probleem wordt. Want er moet natuurlijk nog wel een coalitiepartner sterk genoeg overeind blijven staan om een meerderheid te kunnen vormen. In een gemeenteraad waarin naast N-VA alleen VB, Groen en PVDA grote fracties hebben, wordt het ook voor N-VA moeizaam om te manoeuvreren. Een complete neergang van Vooruit in de stad zou dan ook niet in het voordeel zijn van de Vlaams-nationalisten.

Maar dat is niet het scenario dat zich nu ontvouwt. Het electorale gewicht van Tom Meeuws (dik 2.000 stemmen in 2018 tegenover 12.000 voor lijsttrekker Beels) is kleiner dan zijn interne, inhoudelijke gewicht. De exit van Meeuws is vooral een verlies voor de Vooruit-flank, binnen en buiten Antwerpen, die sceptisch kijkt naar samenwerking met de N-VA en die de belangen van een klassiek links-sociaal beleid vooropstellen. De andere flank, met boegbeeld Jinnih Beels op kop, kijkt pragmatischer en welwillender naar de samenwerking.

Een Vooruit die zich onder kopvrouw Beels en zonder Meeuws wat bescheidener opstelt en zich terugtrekt op de eigen bevoegdheidseilanden, zoals onderwijs, is voor de N-VA evenwel een gedroomde partner. Dat Beels intussen beweert zelf het burgemeesterschap te ambiëren en als ‘Jinnih’ een personalitycampagne voert, zal weinigen verontrusten. De wiskunde leert dat het volstrekt onmogelijk is dat Vooruit na 2024 de burgemeester levert in Antwerpen. Een goede score voor Beels & co. zou de N-VA’ers juist goed uitkomen. Het verzekert hen van een loyale bestuurspartner die net groot genoeg is om te denken dat hij een verschil kan maken.