Waarom het voor Joelja Navalnaja moeilijk wordt om als "vrouw van" én vanuit het buitenland Moskou iets te maken

Joelja Navalnaja is niet de eerste vrouw die het politieke levenswerk van haar man wil voortzetten. Marina Litvinienko, weduwe van de overgelopen en met polonium vermoorde FSB-agent Aleksej Litvinienko, organiseert haar verzet tegen Vladimir Poetin vanuit het Verenigd Koninkrijk.

Ook Zhanna Nemtsova, de dochter van de in 2015 voor het Kremlin neergekogelde Boris Nemtsov, Evgenia Kara-Murza, vrouw van de gevangen genomen mensenrechtenactivist Vladimir Kara-Murza en Pussy Riot-activiste Masja Alechina zijn in ballingschap actief.

Welke rol kunnen zij spelen, als vrouw en vanuit het buitenland? "Dat verzet is toch wel vooral symbolisch", aldus Smeets, mede-oprichter van het kennis- en analyseplatform "Raam op Rusland".

"Dat hoorde je ook in de woorden van Joelja, die haar boodschap begon op dezelfde familiaire manier als haar man altijd deed. Het is maar de vraag hoelang ze dat zal volhouden. Ook die andere vrouwen zijn actief. Maar om nu te zeggen dat ze een belangrijke rol spelen in de Russische oppositie of invloed uitoefenen? Nee, dat toch niet."

De weduwes en echtgenotes van de tegenstanders van Poetin voeren noodgedwongen actie vanuit het buitenland. Net dat maakt het zo moeilijk, want de oppositie in het buitenland is niet zo belangrijk.

"In Rusland zelf kijken ze ernaar als een oppositie van ruziemakers en overlopers. Je moet echt in Rusland zijn om indruk te maken en dat wist Navalny heel goed. Vandaar dat hij in 2021 na zijn vergiftiging in Siberië en zijn herstel in Duitsland terugkeerde naar Moskou. Hij wist heel goed, los van zijn heldendom, dat hij als politicus in Rusland moest zijn. Buiten Rusland was zijn rol uitgespeeld."

Moeten we er dan nu al van uitgaan dat Joelja weinig zal betekenen? Volgens Smeets is het nog te vroeg om dat nu al te concluderen. "Aleksej Navalny is de belangrijkste oppositieleider die onder Poetin is vermoord. Het zou positief zijn mocht ze dat kunnen aanwenden om de oppositie in ballingschap met elkaar te verzoenen. Want zoals het nu gaat met hen wordt het niets."

In Rusland heerst een dubbele moraal tegenover vrouwen, aldus Smeets. "Op politiek vlak zijn ze ondergeschikt. De politieke cultuur is eenzijdig masculien. Vrouwen spelen er geen enkele rol." De enige uitzondering vormt de senaatsvoorzitster, maar zij wordt beschouwd als een handpop van Poetin.

"Daartegenover staat dat het regime in het Kremlin heel bang is voor de vrouwen van politici en soldaten. Vrouwen van gesneuvelde Russen zijn heel gevaarlijk omdat ze moedig zijn en onverschrokken kritiek durven te leveren. Dat is begonnen ten tijde van de oorlog in Afghanistan toen de zogeheten soldatenmoedercomités een heel belangrijke rol hebben gespeeld. Die vrouwen vroegen, "waar zijn onze jongens, waarom komen zij niet levend terug?""

Kan Navalnaja dan bijvoorbeeld een rol spelen op de begrafenis van haar man, gesteld dat zijn lichaam wordt vrijgegeven? "Ik heb eerder het gevoel dat de autoriteiten er op dit moment alles aan doen om een eervolle begrafenis van Navalny te voorkomen."

"De manier waarop zijn moeder  behandeld wordt, is bijna mensonterend. Die vrouw weet nog steeds niet of haar zoon eigenlijk wel dood is. Ik kan me niet voorstellen dat zo'n regime bereid is om de begrafenis in Moskou toe te staan. Ik vrees dat die begrafenis verdonkeremaand zal worden."

Als er een begrafenis komt dan hoeft Joelja Navalnaja op dat moment niet te vrezen voor haar veiligheid, zegt Smeets. "Ik denk niet dat de Russische autoriteiten haar een haar zullen krenken als zij naar de begrafenis van haar man zou willen komen. Misschien ben ik te optimistisch over het laatste greintje humaniteit. Zeker is dat de laatste eer bewijzen aan je familie heel belangrijk is in de Russische cultuur."

Navalnaja riep in haar videoboodschap op X op om te delen in haar verdriet, maar ook in haar woede. Die boodschap is niet opgepikt door de Russische media. "De Russische kranten melden, op een enkele uitzondering na, helemaal niets over de dood van Navalny. Maar de dood is wel bekend. Het leeft."

"Dat bleek afgelopen weekend uit het neerleggen van bloemen bij de monumenten voor de slachtoffers van Stalin in tal van steden. Maar om te zeggen dat de woede om de dood van Navalny de huiskamer verlaat en zich manifesteert in het samenkomen van mensen op straat, dat niet nee. Daarvoor is de angst te groot in Rusland."