Wetenschappers ontdekken helderste object ooit in universum: “Dit hongerige zwarte gat verorbert elke dag een zon”

“Het gaat hier om een quasar”, vertelt Peters. “Dit is de heldere kern van een sterrenstelsel. Die helderheid heeft zo'n quasar te danken aan een superzwaar zwarte gat dat het van energie voorziet. Dat slokt materie op uit zijn omgeving, een proces dat zoveel energie opwekt dat er enorme hoeveelheden licht vrijkomen. Daarom behoren quasars tot de helderste objecten die wij aan onze hemel kunnen waarnemen.”

“Op zich is een quasar niet zo bijzonder”, gaat onze wetenschapsexpert verder. “We kennen er al ongeveer een miljoen. Maar wat deze ontdekking zo bijzonder maakt is dat het hier om een wel heel indrukwekkend exemplaar gaat. De quasar straalt maar liefst 500 biljoen keer zo fel als onze zon. Daarmee is dit het helderste object ooit waargenomen in ons universum. Dat licht is wel even onderweg geweest, want quasar J0529-4351 ligt op meer dan 12 miljard lichtjaren afstand van onze planeet.”

_{Lees verder onder de video}

Dat komt volgens de wetenschappers door een uitzonderlijk zwart gat dat deze quasar aandrijft. “Dit is volgens de astronomen het snelst groeiende zwarte gat dat tot nu toe ontdekt is”, legt Peters uit. “Het heeft een massa van maar liefst 17 miljard zonnen. Daarnaast verorbert dit hongerige zwarte gat nog eens elke dag een zon aan materiaal.”

Het is de zogenaamde ‘accretieschijf' van het zwarte gat die zorgt voor al dat licht. “Dit is een schijf van materie die zich vormt rond het superzware zwarte gat door die zijn zwaartekrachtsveld. Je kan dat vergelijken met water dat rond een doucheputje draait voordat het erin verdwijnt. Zo beweegt de materie ook in een spiraal naar het zwarte gat toe. Hierdoor ontstaat er wrijving, wordt de schijft heet en zendt die vervolgens straling uit. Met een diameter van zeven lichtjaren is dit trouwens misschien wel de grootste accretieschijf in het heelal.”

Met behulp van de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) konden de astronomen deze heldere quasar identificeren. Al is dat niet gemakkelijk, zeker niet als je heel heldere exemplaren wilt waarnemen, legt onze wetenschapsexpert uit. “Als je een quasar wilt vinden, dan moet je daar grote stukken hemel voor afspeuren. Het resultaat is een gigantische hoeveelheid data die je natuurlijk niet door een persoon laat afspeuren maar door een computer. Een machine-learning-model zal dan proberen om quasars van andere hemelobjecten te onderscheiden.”

“Het probleem is dat wetenschappers deze modellen trainen met bestaande gegevens. Ze herkennen dus objecten die lijken op quasars die al eerder ontdekt zijn. Maar als je een nieuwe quasar ontdekt zoals J0529-4351 die veel helderder is, dan kan het computerprogramma deze misschien foutief afkeuren. Het denkt dan bijvoorbeeld: dit object is te helder, het gaat hier waarschijnlijk om een nabije ster en niet om een quasar.”

Dat bleek dus ook effectief het geval te zijn geweest voor de helderste quasar ooit. “Zo’n geautomatiseerde analyse van de resultaten van de Gaia-satelliet van ESA heeft destijds J0529-4351 afgewezen”, vertelt Peters. “Omdat hij te helder zou zijn geweest voor een quasar. Later bij nieuwe waarnemingen met de 2,3 meter lange Australische ANU-telescoop identificeerden wetenschappers pas de quasar. Met behulp van de grotere en meer nauwkeurige Very Large Telescope van ESO in de Chileense Atacama-woestijn konden ze vervolgens bevestigen dat dit het helderste hemelobject ooit was.”

“Het ontdekken en onderzoeken van verre superzware zwarte gaten kan licht werpen op belangrijke vragen in de astronomie zoals hoe sterrenstelsel zijn ontstaan en hoe ze zich ontwikkelen. Het kan ons ook helpen om wat meer te weten te komen over ons eigen sterrenstelsel. In de kern van onze Melkweg zit er ook zo'n superzwaar zwart gat, Sagittarius A*. Met elke nieuwe ontdekking leren we dus wat bij over ons universum en onze plaats daarin”, besluit Peters.

LEES OOK:

Wetenschappers vinden ijs op evenaar van Mars: “Hiermee kan je hele planeet bedekken met laag water tot 2,7 m diep”

▶ Waarom loopt het plots fout bij de recente maanmissies? “Terugkeren naar de maan is helemaal niet zo simpel” (+)

KIJK. Hubble telescoop ziet mysterieuze donkere vlekken bewegen in de ringen van Saturnus