De nieuwe Vlaamse coalitie: het wordt een enorm lastige puzzel

Traditiegetrouw liep de Vlaamse formatie altijd van een leien dakje. De regering-Bourgeois was de eerste die er twee maanden over deed – tot dan toe was de klus telkens op een maand gepiept – en in 2019 had Jan Jambon liefst vier maanden nodig om zijn Zweeds kabinet (met N-VA, cd&v en Open Vld) samen te stellen.

Ook na de verkiezingen van dit jaar belooft de Vlaamse formatie een zware dobber te worden. Peilingen zijn maar peilingen, maar al enige tijd geven ze stabiel dezelfde tendens aan: Zweeds raakt niet meer aan een meerderheid, zonder de extreme partijen wordt zelfs gelijk welk driepartijenkabinet wellicht onmogelijk. Al is het belangrijk om toe te voegen dat de foutenmarges op de peilingresultaten nog veel verschil kunnen maken.

Wat wel vast lijkt te staan: de extreme partijen staan op stevige winst. Maar niemand wil met PVDA regeren, en enkel N-VA houdt de deur op een kier voor Vlaams Belang. De logica is dat de volgende Vlaamse coalitie zo goed als zeker in woelige wateren terechtkomt. Welke scenario’s liggen op tafel?

Vlaams Belang + N-VA

Samen een meerderheid? Het zou zomaar kunnen. In recente peilingen flirten de twee rechtse partijen met de grens van de benodigde zetels in het Vlaams Parlement. Als het ervan komt, zal het sowieso een erg krappe meerderheid zijn. Anderzijds: dat was de regering-Somers die van 2003 tot 2004 aan de macht was ook, na het uiteenvallen van de Volksunie in N-VA en Spirit.

Kan het ook zonder meerderheid? Na de verkiezingen van 2019 probeerde N-VA-voorzitter Bart De Wever al een minderheidskabinet op de been te brengen dat gedoogsteun zou krijgen van het Vlaams Belang. Misschien ziet hij na 9 juni wel iets in een minderheidskabinet met Vlaams Belang en gedoogsteun van een derde partij. Al lijkt er geen enkele partij te zijn die die gedoogsteun zou willen leveren.

N-VA + Vooruit + cd&v + Open Vld

Arizona, een tripartite plus N-VA, of Zweeds plus Vooruit: over de naam valt nog te discussiëren, maar op basis van recente peilingen zou ook deze coalitie een krappe meerderheid kunnen halen. Alleen is de vraag wie er te vinden is voor zo’n bont kabinet. Twee hindernissen dienen zich aan.

Eén: zowel federaal als op Vlaams niveau is de Zweedse coalitie telkens bont en blauw geëindigd. In theorie zouden N-VA, cd&v en Open Vld uitstekende coalitiepartners zijn die samen een coherent centrumrechts beleid kunnen uitwerken. In praktijk joegen ze jarenlang op dezelfde kiezers en op elkaar. Dat probleem verdwijnt wellicht niet in een regering waarbij Zweeds aangevuld wordt met een andere partij.

Twee: met vier in een Vlaamse regering? Bonne chance. Helemaal nieuw is het niet, want ook Leterme bracht dezelfde regering met vier op de been. Toch was de situatie toen enigszins anders, want cd&v en N-VA vormden toen nog een kartel. Aan het begin van de eeuw lag ook de regering-Dewael met vier in bed. Na het jarenlang gekibbel van de regering-Jambon is er wellicht weinig appetijt om met vier rond de tafel te gaan. Alleen zijn er in het centrum geen drie partijen groot genoeg om samen aan een meerderheid te raken.

N-VA + Vooruit + cd&v + Groen

Een olijfboom met een geel randje. Dat voorspelt weinig goeds: olijfbladeren met gele vlekken hebben doorgaans last van schimmel, te veel of net te weinig water.

Numeriek lijkt deze vierpartijencoalitie iets stabieler dan Arizona, omdat Groen consequent iets hoger peilt dan Open Vld. Maar in de praktijk is de gele olijfboom bijzonder lastig door de grote kloof tussen N-VA en Groen. Of het nu gaat om sociaal beleid, klimaat, leefmilieu, arbeidsmarkt of het vermaledijde stikstofdossier: in geen van die kwesties is snel een compromis tussen Groen en N-VA te vinden. Op die manier vijf jaar regeren is vragen om problemen.

N-VA + Vooruit + cd&v

Zoals gezegd: in het centrum zijn geen drie partijen samen groot genoeg. Maar Vlaams regeren met vier is allerminst een vooruitzicht waar veel partijen happig op zijn. Vlaams Belang aan de macht brengen evenmin, en PVDA in de coalitie hijsen lijkt al helemaal ondenkbaar. Zo komt alsnog een scenario met drie op tafel: een minderheidskabinet met de drie grootsten uit het centrum.

Afgaande op de peilingen zou een coalitie van N-VA, Vooruit en cd&v mogelijk maar een paar zetels tekortkomen – in een peiling van Knack haalde ze 59 van de 62 benodigde zetels. In dat geval moet de regering wel rekenen op gedoogsteun van een vierde partij. En dat ligt in Vlaanderen lastig.

De gedogende partij wil immers normaliter een stok achter de deur houden: houdt de regering zich niet aan de afspraken, dan kan ze de regering alsnog laten vallen. Maar op Vlaams niveau zijn vervroegde verkiezingen niet mogelijk, en blijft de regering dus zitten tot ze vervangen wordt door een andere. De regering zomaar laten vallen is daardoor in Vlaanderen erg moeilijk. Waardoor gedoogsteun voor geen enkele partij aantrekkelijk is.