Laat Europa Oekraïne stilaan los? ‘De sympathie is er nog, maar de sfeer is veranderd’

Staat Europa nog als één blok achter Oekraïne? Von der Leyen en De Croo trekken dit weekend naar hoofdstad Kiev, dag op dag twee jaar na de Russische inval. Maar uitgerekend deze week kondigde Ursula von der Leyen aan dat de onderhandelingen om Oekraïne te laten toetreden tot de EU op de lange baan geschoven worden. Brokkelt de Europese steun af? “Er is een moment geweest van zeer groot, algemeen gedeeld enthousiasme”, vertelt Hendrik Vos. “Toen zijn er misschien wel beloftes gemaakt die wat onrealistisch waren - bijvoorbeeld over alle munitieleveringen die er zouden komen. Nu zie je dat Europa wat moet terugkrabbelen. Vergeet niet: de snelheid waarmee het toetredingsproces in gang werd gezet, was fenomenaal. Iedereen zat daar met open mond naar te kijken”, zegt Hendrik Vos.

“Het is niet abnormaal dat je later wat gas moet terugnemen. Maar je wil ook niet dat dan heel de sfeer kantelt, en het beeld ontstaat dat het momentum voorbij is en alles enkel nog bergaf gaat. Er is meer realiteitszin ontstaan, maar Europa wil Zelensky tonen dat het nog steeds het ingeslagen pad bewandelt.”

Is hun bezoek dan meer dan een verplicht nummertje?

“Toch wel. We zitten in Europa op een kantelmoment, en je voelt aan alles dat er veel veranderd is sinds de start van de oorlog. Aanvankelijk zette heel Europa zich schrap: we gingen alles doen wat we konden. Toen bleek ook nog eens dat de Russen veel minder sterk waren dan gedacht. Het enthousiasme was daardoor zeer groot, iedereen wilde Zelensky te hulp schieten.

“Intussen zit alles in Oekraïne vast, en is Zelensky heel erg afhankelijk van onze hulp. Wanneer hij twee jaar geleden op bezoek kwam, wou iedereen op de foto. Nu denken ze: shit, hij komt weer geld vragen. De sympathie is er nog, maar de sfeer is veranderd.”

De Croo en von der Leyen willen tonen dat ze het nog steeds menen?

“Absoluut. Ze moeten, op een moment dat het moeilijk gaat en er een algemene moeheid optreedt, het signaal geven dat het hoogste politieke niveau van Europa Zelensky en Oekraïne niet loslaat.”

Ursula von der Leyen is Europees Commissievoorzitter. Maar is de aanwezigheid van De Croo wel belangrijk?

“Von der Leyen heeft altijd het voortouw genomen. Maar België is op dit moment voorzitter van de EU, en daardoor vertegenwoordigt De Croo in zekere zin de Europese lidstaten. Eigenlijk zou Charles Michel dat moeten doen, maar misschien is De Croo op dit moment wel een betrouwbaarder gezicht. (lacht) Ook hij toont met zijn bezoek: de leiders van de lidstaten staan nog steeds achter Oekraïne.”

Oekraïne is een land in oorlog dat ook nog eens langs alle kanten door corruptie geplaagd wordt. Het enthousiasme over een toetreding tot de EU was misschien bij voorbaat al onrealistisch?

“Een land in oorlog gaan we sowieso niet de Europese Unie binnentrekken. En kijk naar de criteria die we normaal gebruiken om een land te beoordelen als kandidaat-lidstaat: op heel veel vlakken hinkt Oekraïne inderdaad achterop.”

De wapenleveringen vanuit Europa lopen moeilijk, en de steun vanuit de Verenigde Staten stokt ook al. Voor Rusland is dat wellicht een duidelijk teken dat ze de oorlog het best nog even kunnen volhouden?

“Vast en zeker. Net daarom is het belangrijk om dit weekend een duidelijk tegensignaal te geven: we leven niet in een sprookjeswereld, het zal allemaal wat moeizamer gaan en wat meer tijd vragen - maar dat wil niet zeggen dat we Oekraïne loslaten.”

De vraag is hoelang Europa dat nog kan volhouden. Twee jaar na de start van de oorlog lijkt een einde hoegenaamd niet in zicht.

“Hoelang? Zolang de politieke wil er is. Wat dat betreft voel je wel dat een aantal dingen aan het veranderen zijn. Europa - onder andere België - wil de wapenproductie opschroeven en weer meer investeren in defensie. Er zijn een aantal dingen in gang gezet, en die zijn structureel. De kaap is gerond, en van links tot rechts is er een consensus gegroeid om van Europa weer een beetje meer een oorlogseconomie te maken dan dat we gewoon waren.

“We mogen ervan uitgaan dat we de komende tijd meer wapens zullen hebben en meer geld voor defensie. Die middelen kunnen we minstens gedeeltelijk ter beschikking stellen van Oekraïne. Zolang er politieke wil is om Oekraïne te steunen, zal dat ook gebeuren.”

Na de Europese verkiezingen zal uiterst rechts veel sterker staan in Europa, want ze zullen veel meer stoeltjes bezetten in het Europees Parlement. Moet Oekraïne zich daar zorgen over maken?

“Extreemrechts is intern vaak verdeeld als het gaat over Oekraïne en Rusland. Traditioneel heb je daar wel enkele bondgenoten van Rusland, maar dat geldt zeker niet voor alle uiterst rechtse partijen. Het heel radicale segment dat dicht bij Rusland blijft aanschurken, staat zodanig geïsoleerd dat het in de praktijk niet echt zwaar zal wegen op de besluitvorming. Bovendien: als die radicaal-rechtse partijen en figuren aan de macht raken - zoals Meloni of Salvini in Italië - schikken ze zich uiteindelijk wel telkens netjes naar de Europese consensus om Oekraïne te steunen in dit conflict. Wat dat betreft hoeft Zelensky dus niet al te ongerust te zijn.”