Wet uit 2019 blijkt dode letter: burgerlijke staat laten wijzigen van "gescheiden" naar neutralere "ongehuwd" kan toch niet

"Ik had gelezen dat je sinds 2019 je burgerlijke staat kan laten veranderen van "gescheiden" naar "ongehuwd". Daarom ging ik vol goede moed begin januari naar het gemeentehuis", begint Ann Hendrickx uit Oostmalle haar verhaal bij "WinWin" op Radio2. Maar Ann kwam van een kale reis terug. 

"Ik had een onrustig huwelijk. Na mijn scheiding ben ik ook naar een andere plek verhuisd om niet herinnerd te worden aan mijn ex. Maar dat label "gescheiden" blijft me achtervolgen. Ik kom het overal tegen: op de aanvraag voor een bouwpremie of papieren van de school, bijvoorbeeld."

Sinds 2019 bestaat er een wet die het mogelijk zou moeten maken om van die stempel af te komen. Maar in het gemeentehuis kreeg Ann het deksel op de neus. Wat blijkt? Je burgerlijke staat laten wijzigen in het rijksregister kan toch niet. "Je kan je geslacht laten aanpassen naar x, je naam laten veranderen, maar niet het feit of je gescheiden of ongehuwd bent. Hoe kan dat nu?", vraagt Ann zich verbolgen af.

In 2019 werd inderdaad een wetsvoorstel ingediend dat zou toelaten je burgerlijke stand aan te passen. De indieners argumenteerden dat de vermelding "uit de echt gescheiden" vaak als stigmatiserend of confronterend wordt ervaren. Wie dat wilde, zou zijn burgerlijke staat voortaan kunnen laten aanpassen naar "ongehuwd" om zo met een schone lei verder te kunnen. Maar de wettekst die in mei 2019 uiteindelijk werd goedgekeurd, zag er toch anders uit dan oorspronkelijk de bedoeling was. 

Koen Schuyten van burgerzaken bij de FOD Binnenlandse Zaken: "De uiteindelijke wet zoals die is verschenen in het Staatsblad, laat het inderdaad niet toe om je burgerlijke staat aan te passen in het rijksregister. Als je al getrouwd bent geweest, moet dat blijven overeenstemmen met de werkelijkheid, aangezien aan elke burgerlijke staat bepaalde rechtsgevolgen verbonden zijn. Een notaris moet dat bijvoorbeeld kunnen blijven zien."

Bart Van Opstal, van de koepel van notarissen in ons land, legt uit waarom dat soms nodig is. "Als notaris moet ik bij het opstellen van bepaalde akten en documenten, iemands burgerlijke staat kunnen nagaan. Die moet absoluut overeenkomen met de werkelijkheid, want anders zou dat gevolgen kunnen hebben voor de betrokken persoon en zijn omgeving."

"Als er iemand bij mij komt die wil trouwen, dan moet ik eerst kunnen checken of die niet al gehuwd is. Ja, dat lijkt absurd, maar dat komt echt wel voor. Of stel dat je scheidt, met de clausule dat als je het huis later verkoopt, er een deel van de meerwaarde ook naar de ex-partner gaat, dan moet ik weten dat je gescheiden bent. Zou er ongehuwd staan, dan is dat ten nadele van die ex-partner die plots zogezegd nooit bestaan heeft." 

In de praktijk is de wet die in 2019 uiteindelijk werd goedgekeurd dus onbruikbaar voor mensen die hun burgerlijke staat willen laten aanpassen. "Ja, eigenlijk zou je de wet overbodig kunnen noemen", geeft Koen Schuyten van de FOD Binnenlandse Zaken toe. Er zou wel een lijst komen van documenten waarop het vermelden van de burgerlijke staat niet meer nodig is, maar die laat intussen al jaren op zich wachten.

"Zo'n lijst opstellen is heel moeilijk. Niet het type document of attest, maar wel het doel ervan bepaalt of de burgerlijke staat moet vermeld worden", zegt Schuyten over die lijst. "Dat heeft minister Verlinden ook zo gecommuniceerd naar de gemeentes: volgens de wet op de privacy, mag je nu al enkel naar de burgerlijke staat vragen indien dat strikt noodzakelijk is. Maar je mag ze niet wijzigen. Als het niet verplicht is om de burgerlijke staat op een bepaald document te vermelden, dan mag dat ofwel aangepast of weggelaten worden."

Ook de notariskoepel bevestigt dat: "Ik moet altijd kunnen nagaan wat iemands burgerlijke staat is, maar ik maak ook zelf de afweging of het altijd noodzakelijk is om de burgerlijke stand mee te geven op officiële documenten, omwille van de privacy. Maar in sommige gevallen moet een tegenpartij ook weten of iemand bijvoorbeeld gescheiden, (on)gehuwd of weduwnaar is."

Voor documenten waarop je burgerlijke staat niet vermeld hoeft te worden, kan je eisen dat het niet vermeld wordt. Gemeentediensten zullen er ook niet naar vragen als het niet nodig is en het al zeker niet vermelden op akten of documenten.

Een notaris kan ook het rijksregister raadplegen zonder dat de persoon in kwestie daarmee geconfronteerd hoeft te worden. Op de identiteitskaart staat de burgerlijke staat al jaren niet meer vermeld.

Schuyten geeft toe dat het een vervelende situatie is, want het was wél zo aangekondigd. "Maar in de praktijk is het dus anders gegaan. Wellicht is er niet van bij het begin stilgestaan bij de gevolgen van een wijziging in het rijksregister."