Hoezo, ADHD "bestaat niet"? Dit zegt de wetenschap over de aandachtstekortstoornis

Zo'n 5 procent van de kinderen en 2,5 procent van de volwassenen zou naar schatting ADHD hebben. Nochtans leidt de aandachtstekortstoornis wel vaker tot discussie. Er zijn zelfs neurologen die beweren dat de aandoening niet eens bestaat, maar slechts een verzameling symptomen omschrijft. In landen als Finland of bij de teruggetrokken Amish-bevolking in Amerika zou ADHD zelfs amper voorkomen omdat de kinderen daar vaker buiten spelen. 

Volgens Frieda Matthys, emeritus professor psychiatrie aan de VUB en voorzitter van de permanente werkgroep Geestelijke Gezondheid van de Hoge Gezondheidsraad, is 'bestaan' een wat vreemde term om over een diagnose als ADHD te praten. "In de geneeskunde krijgen symptomen die regelmatig samen voorkomen een naam. Een verkoudheid bestaat en omvat de symptomen hoesten en niezen. Zo ook bij ADHD of bijvoorbeeld depressie."

De eerste medische beschrijvingen van de symptomen van ADHD zijn zo'n honderd jaar oud en dateren van rond de Eerste Wereldoorlog. "Bij kinderen die een hersenontsteking hadden, werd geobserveerd dat ze zich niet konden concentreren. Later zag men dit ook bij kinderen die geen hersenontsteking hadden gehad. Toen werd dat hersenaantasting genoemd."

In de jaren 30 werden "gedragsgestoorde" kinderen opgenomen in tehuizen, waar men redelijk akelige proeven op hen uitvoerde, zoals een punctie van het ruggenmerg met een naald. Om de hoofdpijn achteraf te bestrijden, kregen de kinderen Pemoline, een voorloper van Rilatine, als pijnstiller. "Die kinderen bleken achteraf ineens veel beter te presteren in de klas."

ADHD wordt niet gediagnosticeerd met een scan van de hersenen, maar op basis van een aantal symptomen en hoe problematisch die voor de persoon in kwestie zijn.

ADHD is wel degelijk zichtbaar op scans van de hersenen, maar enkel als je het bekijkt op groepsniveau. "Als je honderd mensen mét en honderd mensen zonder ADHD onder de scanner legt, zie je wel een aantal verschillen in de anatomie van het brein."

Ook de reacties in het brein kunnen verschillen. Zo zal de zone in het brein die ons waarschuwt als we een foutje hebben gemaakt, zoals de bijlage van een e-mail vergeten, minder oplichten bij mensen met ADHD in zo'n situatie.

"Maar", waarschuwt Matthys, "je kunt niet voor één persoon op basis van een scan zeggen of die ADHD heeft. Zo kun je ook niet aan de lengte van één persoon zien of het een man of vrouw is. Op groepsniveau zijn vrouwen wel kleiner dan mannen."

Bij critici van ADHD valt te horen dat de aandoening veel minder voorkomt in plekken waar men anders met kinderen omgaat, en ze bijvoorbeeld meer buiten laat spelen. Met dezelfde manier van diagnosticeren komt volgens Matthys ADHD overal ongeveer even vaak voor. Wel klopt het dat bepaalde samenlevingen zich beter afstemmen op kinderen met ADHD.

"Onze maatschappij is nogal veeleisend voor kinderen. Als scholen elk kind individueel geven waar het behoefte aan heeft, creëer je een beter, rustiger klimaat. Zo kan je kinderen die moeilijk stilzitten de mogelijkheid geven om af en toe rond te lopen."

Is het dan wel nodig om ADHD te diagnosticeren? Krijgen kinderen niet te snel en te vaak een etiket opgeplakt, met alle gevolgen van dien? Hoewel een te snelle diagnose soms kan voorkomen, benadrukt Matthys dat diagnose toch belangrijk is om mensen met ADHD te helpen. "Kinderen met ADHD die niet op zichzelf kunnen leren, benadeel je door hen niet de behandeling te geven die hen kan helpen om te bereiken wat ze willen bereiken."

Veel van de angst voor de diagnose voor ADHD zit in het gebruik van Rilatine, volgens Matthys. "De diagnose dyslexie roept veel minder weerstand op omdat die niet met medicatie wordt behandeld." Een behandeling voor ADHD hoeft overigens ook helemaal niet per se medicatie te betekenen. "Men probeert eerst en vooral kinderen structuur te geven en hen te leren op een goede manier om te gaan met hun problemen."

Matthys werkt zelf met volwassenen met ADHD en ziet dagelijks het belang van een juiste diagnose. Mensen die in hun jeugd geen diagnose - en dus ook geen behandeling - voor ADHD hebben gekregen, kampen met allerlei problemen. 

"Het zijn mensen die kampen met verslavingen, die nooit een diploma hebben gehaald, werk doen onder hun capaciteiten. Wanneer ze op latere leeftijd de diagnose krijgen, zijn ze vaak verdrietig en boos, dat ze niet vroeger geholpen zijn geweest omdat hun leven dan anders had kunnen lopen."