Verharding in Vlaanderen: ‘Die 18.000 kilometer functieloze wegen, dat zijn perfecte onthardingsdoelwitten’

“Grimbergen doet ook moeite om te ontharden. Het plein bij ons huis is nu groen. Maar het is minimaal in vergelijking met dit hier. Zóveel steen erbij. Kijk naar die nieuwe huizen: zijn ze niet enorm groot? Veel buren hebben geprotesteerd, maar niemand kan op tegen (projectontwikkelaar) Matexi.”

Door de gure wind in de Kruipstraat in Grimbergen maken twee passanten, een ouder koppel dat anoniem wil blijven, aanstalten om verder te wandelen. Maar de goesting om hun verhaal te doen blijkt te groot. Dus blijven ze koukleumend vertellen. Over hoe ze hier al dertig jaar wonen en uitkijken op dit landbouwveld. En hoe dat nu verleden tijd wordt.

Op één hoek staan twee grote nagelnieuwe villa’s. Rondom het grote terrein, waar dikke kluiten aarde liggen, hangen gele affiches met details over de werken. “In totaal komen er 190 woningen bij”, weet het koppel. “En dus is hier een weg aangelegd en werd hierachter een wegje verhard. Dat terwijl Grimbergen overstromingsgevoelig is.”

Het buurtprotest tegen de nieuwe verkaveling ‘Beigemveld’ dateert al van ruim drie jaar geleden en flakkerde telkens op bij wateroverlast.

“Ik ken de bezorgdheden”, zegt burgemeester Bart Laeremans (Vernieuwing), ook schepen van Omgeving. “Maar je moet het volledige plaatje zien. Wij hebben 42 hectare woonuitbreidingsgebied omgezet in open ruimte. Eén deel van 9 hectare is inderdaad overgebleven als woongebied en daar bouwt Matexi nu dit project.”

Maar op een doordachte manier, benadrukt de burgervader. “Er komen wadi’s en een gracht zodat overtollig water maximaal kan infiltreren. Ook elders doet Grimbergen inspanningen. Zo wordt er een hemelwaterplan opgemaakt dat alle geasfalteerde plekken oplijst die onthard kunnen worden. De bouwshift is niet stoppen met bouwen maar slimmer en dichter bij elkaar bouwen en ontharden. Dat doen wij, al is het een hele uitdaging.”

Dat blijkt ook uit het Betonrapport van de vzw’s Breekijzer en Natuurpunt. In samenwerking met Hogeschool Gent brachten ze de toestand in de Vlaamse gemeentes in kaart.

Grimbergen is niet de slechtste leerling. Zo is Drogenbos het meest verhard en staat Grimbergen op plaats 59 in die lijst van 300 gemeenten. En het Vlaams-Brabantse dorp staat niet in de top twintig als het gaat over de verhardingssnelheid tussen 2013 en 2021. Die lag een heel stuk hoger in vooral Antwerpen, Beveren en Gent, die respectievelijk 2.513, 1.960 en 1.251 vierkante meter verharding per dag aanlegden.

Maar in vergelijking met de rest van de regio draaiden de betonmolens tussen 2013 en 2021 nergens harder dan in Grimbergen. Er kwam per dag 140 vierkante meter verharding bij, of een klein voetbalveld per maand.

“Dat is minder dan het Vlaamse gemiddelde van 169 vierkante meter per dag, maar wel veel voor een gemeente die al sterk verhard is”, zegt Frederik Mollen, beleidsmedewerker Ruimte bij Natuurpunt. Die verhardingsgraad is in Grimbergen al 21 procent. Het Vlaamse gemiddelde is 15 procent.

Resultaat: ook Grimbergen zit met een stevige ‘onthardingsopgave’ in het kader van de ‘bouwshift’ die Vlaanderen sinds 2018 als beleidsdoel heeft. In ‘harde bestemmingen’ zoals woon- of industriegebied mag er netto geen verharding bij komen. En in ‘zachte bestemmingen’ zoals natuur- en landbouwgebied moet er tegen 2050 20 procent onthard worden.

In Grimbergen moeten die 130 vierkante meter verharding die er dagelijks bij komen in harde bestemmingen dus nul worden en moeten de 10 vierkante meter die er iedere dag verhard wordt in zachte bestemmingen evolueren naar 8.

“Pittig, maar niet onmogelijk”, zegt Mollen.

Dat geldt voor heel Vlaanderen. Tussen 2013 en 2021 kwam er 15.000 hectare verharding bij, of gemiddeld ruim vijf hectare per dag. Dat is goed voor ieder jaar evenveel verharding als de verharding van de stad Mechelen erbij.

Van die 5 hectare belandt 4 hectare in harde bestemming maar ook 1 hectare in zachte bestemming. “Zo tikt de onthardingsopgave in die zachte bestemmingen verder aan en zal er in de toekomst ook in harde bestemmingen netto onthard moet worden”, zegt Anton Christiaens van Breekijzer. Sinds de aankondiging in 2016 van de bouwshift gaat het al over een verdubbeling: van pakweg 10.000 naar 20.000 hectare netto te ontharden ruimte.

Dat betekent dat er tot 2050 jaarlijks één vierkante meter per Vlaming moet worden onthard, terwijl er nu per Vlaming jaarlijks net één vierkante meter verharding bij komt.

Toch noemen Breekijzer en Natuurpunt de ambitie realistisch. Zo zijn er ook voorzichtig positieve trends. De verhardingssnelheid stagneert de laatste jaren en 43 gemeenten zijn er in 2021 in geslaagd om netto te ontharden in landbouw- en natuurgebieden.

“Maar er is nu snel meer nodig”, zegt Mollen. “Met tegelwippen alleen halen we het niet en er is deze legislatuur bijna niets gebeurd. Er moeten duidelijke afspraken over langdurige inspanningen komen tussen Vlaanderen en lokale besturen. Veel meer is mogelijk. Ik zie zelf in Putte dat waar vroeger grote villa’s stonden nu groepswoningen met ondergrondse gedeelde parkings komen. Of neem de 18.000 kilometer functieloze Vlaamse wegen. Dat zijn perfecte onthardingsdoelwitten.”