Navalny, Skripal en Litvinenko: die laatste overleefde het niet, maar de vergiftigingen munten toch vaak uit in geklungel. — © rtr, epa
Van radioactieve thee tot een giftige paraplu: waarom spionnen gebruikmaken van gif en waarom ook België op de radar komt
Het nieuws over de mogelijke vergiftiging van een Belgische speurder door een buitenlandse spion leest als fictie. Toch is het gebruik van vergif door inlichtingendiensten een realiteit. “We onderschatten het belang van België.”
De Belgische topspeurder die vorige maand “beestachtig” tekeerging in een Brussels café zou vergiftigd zijn met amfetamines in zijn biertje. De piste dat de speurder op de radar gekomen is van buitenlandse spionnen, wordt onderzocht door het Brusselse parket. De Belg leidt het onderzoek naar de pogingen van Qatar en Marokko om de besluitvorming van het Europees Parlement te beïnvloeden.
“De uitvoerders zijn vaak militairen die in een man-tegen-mangevecht iemand naar de andere kant van de wereld kunnen helpen, maar die niet geleerd hebben discreet te opereren”
Ben de Jong
Expert inlichtingendiensten Universiteit Leiden
“We onderschatten het belang van België”, zegt de Nederlandse expert inlichtingendiensten Ben de Jong, die als onderzoeker verbonden is aan het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. “Brussel heeft het Europees Parlement, en ook de NAVO. Dus als de Russen te weten willen komen wat het Westen van plan is met Oekraïne, dan moeten ze hun spionnen in Brussel laten opereren.”
En jawel, bij inlichtingen verzamelen horen liquidaties, zegt De Jong. En bij liquidaties hoort ook gif. “De politieke vergiftiging is een realiteit, al komt die praktijk vooral de Russen toe.” Dat een land als Qatar of Marokko zich daaraan zou wagen, is volgens De Jong dus uitzonderlijk. Al zou het niet de allereerste keer zijn dat een niet-Russische inlichtingendienst voor een geheim gifwapen kiest.
(Lees verder onder de foto)
De ex-Russische spion Alexander Litvinenko stierf nadat zijn thee vergiftigd werd in Londen. — © EPA
Giftige paraplu
Zo werd de halfbroer van Kim Jong-un in 2017 in Kuala Lumpur vergiftigd met zenuwgas. Het Noord-Koreaanse regime werd beschuldigd van de moord, maar heeft enige betrokkenheid altijd ontkend. Een ander, niet-Russisch voorbeeld, is dat van de Bulgaarse dissident Georgi Markov, die in 1978 in Londen aangelopen werd door een man met een paraplu. Vier dagen later stierf Markov in het ziekenhuis. Over de “dodelijke paraplu” werd eerst lacherig gedaan, tot bleek dat aan de bovenkant van het regenscherm een balletje met gif verstopt zat.
“Politieke vergiftiging is een realiteit, al komt die vooral de Russen toe”
Ben de Jong
Expert inlichtingendiensten Universiteit Leiden
De keuze voor gif als wapen voor een geheime dienst is op zich evident. “Het is makkelijk toe te dienen en moeilijk op te sporen”, zegt De Jong. “Vaak zitten de artsen met de handen in het haar omdat ze niet weten naar waar ze op zoek zijn. Daar komen ze vaak bij toeval en pas dagen later achter, wanneer de daders allang een retourtje naar Moskou hebben geboekt.” De keuze voor gif is er dus een voor de ultieme geheimhouding, al is het onmiskenbaar hoe klunzig de Russen daarmee omspringen.
(Lees verder onder de foto)
De Bulgaarse dissident Georgi Markov stierf door een “giftige paraplu”. — © BELGAIMAGE
Radioactieve thee
Zo had je de moord op de ex-Russische spion Alexander Litvinenko, die begin jaren 2000 aan een nieuw leven begon in Londen als Kremlin-criticus. Tot de klokkenluider in 2006 van een theetje nipte waarin het radioactieve polonium was vermengd. “De Russische spionnen hadden eerst zitten knoeien met het gif op hun hotelkamer”, zegt De Jong, “waarna ze een heel radioactief spoor door Londen hebben getrokken.”
Hulpverleners in biohazard-pakken na de gifaanval op Sergej Skripal en zijn dochter. — © AFP
Ook in 2018 gingen Russische spionnen klunzig te werk bij een moordpoging in Engeland. Opnieuw was het target een ex-Russische spion, Sergej Skripal, die samen met zijn volwassen dochter werd vergiftigd met het beruchte zenuwgas novitsjok. Met camera’s op zowat elke hoek van de straat in Salisbury hadden de spionnen echter geen rekening gehouden, die op tal van camerabeelden vastgelegd werden.
(Lees verder onder de foto)
In 2020 overleefde Aleksej Navalny al een gifaanval met novitsjok. — © AFP
Novitsjok was ook het gif dat artsen vaststelden bij Aleksej Navalny, toen die in 2020 “ziek” werd. Achteraf bekende een van de aanslagplegers de vergiftiging in een telefoongesprek met Navalny, die zich voordeed als een leidinggevende van de Russische inlichtingendienst. Mochten er van het telefoongesprek geen videobeelden bestaan, je zou niet geloven dat een Russische spion in een neptelefoontje van Navalny zou trappen en de hele operatie zou opbiechten. De gifaanval van 2020 overleefde Navalny, maar zo’n twee weken terug kwam de oppositieleider aan zijn einde in een Russische strafkolonie. “Het bewustzijn verloren na een wandeling”, aldus het Kremlin.
“De technieken zijn geraffineerd, maar de uitvoering munt vaak uit in incompetentie. Vaak zijn de uitvoerders militairen die iemand in een man-tegen-mangevecht naar de andere kant van de wereld kunnen helpen, maar hebben ze niet geleerd discreet te opereren”, aldus nog De Jong over Russische spionnen.
