De boeken van de week: de biografie van Hugo Claus, Ousmane Dia aan het woord en handboek bij vriendschapsverlies

Zijn oorlogsverleden, onthullingen over zijn minnaressen en een ontmoeting met voormalig kardinaal Danneels: biograaf Mark Schaevers laat niets uit het flamboyante leven van Hugo Claus (1929-2008) onbesproken in "De levens van Claus" (uitgeverij De Bezige Bij). Schaevers heeft de mythische schrijver persoonlijk gekend, maar zijn biografie is geen blinde verering van Claus geworden. "Dit boek had even goed "De leugens van Claus" kunnen heten", vertelt Schaevers daarover in "De afspraak". 

Maandag liep De Roma in Antwerpen vol voor de boekvoorstelling van "Ze hebben mijn zoon vermoord" (uitgeverij Epo) van Ousmane Dia.  Hiermee treedt de vader van Sanda, die in 2018 tragisch om het leven is gekomen tijdens een uit de hand gelopen doopritueel van studentenclub Reuzegom, in de schijnwerpers. 

In het boek vertelt Ousmane niet enkel over de liefde voor zijn zoon Sanda, maar ook over zijn eigen parcours, van Senegal tot in België. Hij is zich ervan bewust dat de titel hard klinkt, maar na het lezen van het boek zou duidelijk moeten zijn waarom hij hiervoor heeft gekozen.

"Ik wou mensen gewoon laten voelen wat ik heb gevoeld in de afgelopen vijf jaar, op een rustige en serene manier. Ik heb echt geen haat", vertelt hij in "De afspraak". Hij spreekt vooral als een vader die zijn zoon verloren heeft. "Sanda was mijn best vriend."

Getuigt de uitspraak van de rechter van klassenjustitie? Wat Ousmane het meest heeft gechoqueerd is dat op het moment waarop men in het ziekenhuis er alles aan deed om het leven van Sanda te redden, de Reuzegommers en hun ouders al bezig waren met hun advocaten. De straf is geen signaal dat zo'n feiten niet mogen in onze maatschappij. "We hadden gehoopt dat dit op hun strafblad zou staan."

Verdriet om een verloren gegane vriendschap is normaal en kan even diep raken als een liefdesbreuk. Psychiater en rouwdeskundige Uus Knops en psycholoog Julie Minnaert hebben samen een boek geschreven over vriendschapsverlies met de titel "Zijn we nog vrienden?" (uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts).

Wat als een vriend of vriendin van de ene op de andere dag de vriendschap stopt? "Vriendschap is een van de meest onderschatte vormen van liefde", vertelt Knops op Radio2. Voor wie een breuk meemaakt, is vriendschapsverlies soms heel heftig: we rouwen omdat we gescheiden worden van iemand aan wie we zeer gehecht zijn. Het gaat gepaard met gevoelens van boosheid, ongeloof, verdriet, gemis, schaamte en angst voor het aangaan van nieuwe vriendschapsrelaties. 

Volgens Knops, die het ook heeft meegemaakt, is het belangrijk om hier aandacht en ruimte aan te geven én erover te praten. "Vriendschapsverdriet is als een steentje in je schoen: pijnlijk maar onzichtbaar voor de buitenwereld. Het is moeilijk om erover te praten omdat het gepaard gaat met schaamte. Het is de kunst om na verloop van tijd afstand te nemen en blij te zijn om de vriendschap die er was." 

Naast aanvaarding, moet er ook energie gestoken worden in herstel, aldus Knops. Dat doe je door jezelf af te vragen welke vrienden je wel nog hebt. Knops benadrukt ook dat het belangrijk is om te blijven investeren in vriendschapsrelaties.

"Veel vriendschappen beginnen vanzelf, maar laten we het niet evident vinden dat ze voortkabbelen. Ons boek wil, behalve duiding geven bij de verschillende soorten van vriendschapsverlies, ook oproepen om vrienden naar waarde te schatten, en eens extra uit huis te komen om toch af te spreken en er te zijn voor elkaar."

Barbara Ceuleers is de dochter van Jan Ceuleers, voormalig directeur televisie bij VRT. In 2020 koos hij, anderhalf jaar na de diagnose van de ziekte van Alzheimer, voor euthanasie. Veel te vroeg, volgens Barbara in "Doodgewoon. Euthanasie van Alzheimer tot zelfbeschikking" (uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts). 

"Als de tijd rijp is, dan wil ik euthanasie", had haar vader onmiddellijk duidelijk gemaakt toen er bij hem alzheimer werd vastgesteld. Barbara stond aan het ziekenhuisbed toen haar vader overleed. Voor haar kwam dat moment te vroeg.

De euthanasie uitstellen was niet mogelijk, want de wet laat dit alleen toe bij mensen die wilsbekwaam zijn. Hiermee wordt bedoeld dat mensen nog zelf kunnen beslissen om het leven te beëindigen en dit volmondig kunnen aangeven. In het geval van dementie kan dit niet. "Hiervoor wil ik op de barricades gaan staan", vertelt Barbara op Radio 1. "Je kan niet op voorhand een bucketlist opstellen over wanneer euthanasie voor jou van toepassing is."

In "Doodgewoon" brengt Barbara niet alleen het verhaal van haar eigen vader. Ze verzamelt getuigenissen van anderen die in dezelfde situatie zaten en ze interviewt dokters en professoren. Met haar boek wil ze mensen informeren over euthanasie, omdat ze gemerkt heeft dat er veel verkeerde opvattingen bestaan over bijvoorbeeld palliatieve sedatie en wilsverklaringen.

Tegelijk houdt ze een pleidooi voor een aanpassing van de wetgeving, en specifiek om het mogelijk te maken dat iemand vooraf een verklaring aflegt onder welke omstandigheden die euthanasie zou willen. CD&V is momenteel gekant tegen die aanpassing, zegt ze.

"Wie had je liever nooit ontmoet? Zou je je eigen vrouw willen zijn?" zijn enkele van de vragen die de Zwitserse auteur Max Frisch bundelde in zijn boek "Fragebogen" (1987) dat nu opnieuw is uitgegeven onder de titel "De vragen van Frisch" (uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts). 

"Max Frisch behoorde tot de groten van de Duitstalige literatuur", vertelt De Morgen-journalist en Frisch-kenner Dirk Leyman op Radio 1. "De vragen stonden in zijn dagboek uit 1966-1971, dat postuum gepubliceerd werd." In het boek staan 14 lijsten met telkens 25 vragen, geordend volgens de grote levensthema’s als liefde, hoop, vriendschap, zingeving en het levenseinde. 

Vragen als "Benijd je soms dieren die zonder hoop lijken te leven, zoals vissen in een aquarium? Heb je humor als je alleen bent? Als je vindt dat je kinderen het beter hebben dan jij hebt gehad, ben je daar dan blij om?", duiken kriskras doorheen het dagboek op. "Het zijn vrij open vragen die aan het denken zetten en tegelijk toch scherp zijn. Je moet eigenlijk kleur gaan bekennen, je kan niet anders", zegt Leyman daarover.

De vragen bevatten filosofische dimensies en waren voor Frisch eigenlijk niet bedoeld om beantwoord te worden. "Ze zijn prima om een avond mee door te brengen onder vrienden en elkaar diep in de ogen te kijken", aldus Leyman.

Eindelijk is het er: het tweede deel van "Het beest" (uitgeverij Dupuis) van Frank Pé en Zidrou. Het verhaal wordt opgehangen aan twee buitenstaanders. Saskia De Schutter, VRT NWS-journalist en stripkenner, heeft het gelezen.

Ter herinnering: "Het beest", Marsupilami dus, is vanuit Zuid-Amerika in een containerschip naar de haven van Antwerpen gekomen. Daar is hij ontsnapt, waarna hij wordt achtervolgd door slechteriken. Tot een jongetje, François, zich over hem ontfermt en hem thuis opvangt. Daar verblijven ook andere achtergelaten dieren met een gebrek, zoals "Schetenkanon" de kat, en "Zat", het dronken paard. Maar als François Marsupilami wil meenemen naar school, valt hij een klasgenootje aan en eindigt hij in een asiel.

Deel twee begint in dat asiel. Een gekke professor heeft zijn oog laten vallen op Marsupilami en wil hem opzetten om hem in het Natuurhistorisch Museum tentoon te stellen. Dat is gelukkig buiten François en zijn dolle beestenbende gerekend. Ze beginnen aan een vlucht door het centrum van Brussel van de jaren 50. 

De strip is heel nostalgisch door de vele verwijzingen naar monumenten en gebouwen uit de jaren 50, zoals de Innovation van weleer en het Stripmuseum dat toen nog een winkel was. En ook Kuifje krijgt een gastrolletje.

Frank Pé tekent en Zidrou is scenarist. Het is een actiestrip geworden, vol achtervolgingen met een vreemde ontknoping. Hier en daar laat Zidrou de kans liggen om het verhaal naar een ander niveau te tillen. Maar de personages zijn geestig en ongelofelijk zwierig en mooi getekend, in de typische stijl van Frank Pé. Deel 2 telt 200 bladzijden en elke pagina is een lust voor het oog. Dit is zonder twijfel één van de toppers van de voorbije maanden voor jong en oud.