‘De afbraak van het Belgisch leger is gestopt en de heropbouw begonnen’: Ludivine Dedonder (PS), defensieminister in oorlogstijd

Sinds mensenheugenis ligt aan de Lambermontstraat 8, achter een ijzeren hek, het ministerie van Defensie. Het is een neoklassiek herenhuis waarin een marmeren trap naar het bureau van Ludivine Dedonder (46) leidt. Aan de muur langs de trap hangen de portretten van haar voorgangers. Het zijn allemaal mannen. Ze hebben ernstige gezichten, borstelige snorren en ronkende namen, vaak met kleine d.

“Uiteraard heb ik tegen vooroordelen moeten vechten als eerste vrouwelijke minister”, zegt Dedonder, die er een gewoonte van gemaakt heeft om kritische berichten op Facebook zelf te beantwoorden. “Maar ik heb me snel bewezen. De afbraak van het Belgisch leger is gestopt en de heropbouw begonnen.”

Het is PS-voorzitter Paul Magnette zelf die in 2020 zijn oog laat vallen op Dedonder voor een ministerspost in Vivaldi. De Doornikse zetelt dan nog maar een jaar in de Kamer. Op interne vergaderingen maakt ze indruk door fris van de lever haar gedacht te zeggen, ook tegen meer ervaren collega’s. Magnette, die dringend op zoek is naar een nieuw boegbeeld in het westen van Henegouwen, ziet een kans.

Tot dan is Dedonder vooral bekend als de vrouw van. Meer bepaald van Paul-Olivier Delannois, de socialistische burgemeester van Doornik, bijgenaamd ‘de sheriff’ vanwege zijn aparte stijl. Het koningskoppel - de vonk slaat in 2006 over in het schepencollege - staat lokaal bekend als Polo en Lulu.

“Iedereen die al eens op die trap op het ministerie van Defensie heeft gestaan, begrijpt waarom ik in 2020 voor een vrouw heb gekozen”, vertelt Magnette. “En niet zomaar een: Ludivine heeft persoonlijkheid. Dat heb je nodig op een veiligheidsdepartement. Ik ben nog altijd heel tevreden over mijn keuze. Josep Borrell, de EU-buitenlandchef, vertelt me vaak: jullie hebben een sterke minister.”

“Vriend en vijand moeten erkennen dat Dedonder zich, voor een nieuwkomer, politiek geslepen heeft getoond”, zegt oud-kolonel Roger Housen, die haar geregeld tegen het lijf loopt als adviseur voor de legervakbond ACMP. “Zo heeft ze al snel een loonsverhoging voor de militairen afgedwongen. De steun van haar machtige partij zal wel geholpen hebben, maar toch. Bij de politie wachten ze al jaren op meer loon.”

‘Papa’

Dedonder omschrijft zichzelf graag als een harde werker en perfectionist. Zo is ze opgevoed, zegt ze.

Als kind komt Dedonder niets te kort, maar heeft ze ook niets te veel. Haar vader is kok bij een OCMW, haar moeder baat een kledingwinkel uit. In het weekend houden ze samen een restaurant open. Dedonder ziet haar ouders zeven op zeven werken. Zelf verblijft ze in de weekends bij haar grootmoeder. “Het is zij die me als eerste heeft gezegd: ooit word je minister. Spijtig genoeg is ze te vroeg overleden om het mee te maken.”

In de familie Dedonder wordt zelden of nooit over politiek gesproken. Wel over voetbal. Haar grootvader, Jean Dedonder, was spits bij RRC Tournai. In 1956 wint hij met ‘le Racing’ zowaar de beker van België. Als tiener is Dedonder fan van Club Brugge, Standard Luik, Parma na de transfer van Georges Grün naar de Italiaanse club en Moeskroen, de lokale club die een tijdje furore maakt met de broers Mpenza.

Ook als student mag het voor Dedonder wat meer zijn. Ingenieursstudies in Luik vult ze aan met bijbaantjes in de media. Eerst als de stem van een rubriek over de EU op een lokale radiozender, later als presentator van het economisch radioprogramma C’est fabriqué près de chez vous op RTBF en uiteindelijk als sidekick in de tv-voetbalshow Soirée Sake over het WK voetbal 2002 in Japan en Zuid-Korea.

Na de eeuwwisseling gaat Dedonder aan de slag op het kabinet van Waals minister van Begroting Michel Daerden (PS). Ten noorden van de taalgrens is ‘papa’ beroemd en berucht vanwege zijn gênante dronken optredens. Ten zuiden van de taalgrens leeft een andere herinnering, ook bij Dedonder.

“Hij had die uitbundige momenten”, zegt ze. “Maar als baas herinner ik me hem vooral als een uiterst intelligente en geëngageerde man. Hij nam jonge mensen in dienst waarin hij geloofde. Al kon hij ook streng zijn. Als je een dossier niet goed kende, dan bleef hij doorvragen tot je met je mond vol tanden stond. Dat is me één keer overkomen en daarna nooit meer. Ik vond dat wel fijn, omdat ik ook dat karakter heb.”

Het is Daerden die Dedonder aanspoort om zich in Doornik verkiesbaar te stellen voor de socialisten. In 2006 raakt ze meteen verkozen. Veertien jaar lang zal ze een schepenambt bekleden. Na de verkiezing van haar man tot burgemeester maakt ze lokaal plaats. In de Kamer worden de rollen omgekeerd: daar laat Delannois zijn parlementszetel over aan zijn vrouw.

“Ik wist dat mijn vrouw het heel goed zou doen in Brussel”, zegt Delannois. “Als parlementair was ik iemand van de lokale dossiers. Als Jan Jambon (N-VA) me in de gangen zag, riep hij altijd: ‘Ah, monsieur Tournai!’ Ludivine heeft een veel bredere kijk. Ze is ijverig en kent haar dossiers. Collega’s die haar voor het eerst zien, denken soms: dat blondje laat ik wel uit mijn hand eten. Geloof me, dat valt tegen (lacht).”

Oorlog

Wie het regeerakkoord als maatstaf neemt, kan niet anders dan vaststellen dat Dedonder de voorbije jaren het overgrote deel van haar beloftes heeft ingelost. Het Belgisch leger rekruteert volop. Tegen 2030 wordt 11 miljard euro extra voorzien in de heropbouw van de krijgsmacht. Ook de binnenlandse defensie- en wapenindustrie heeft een duw in de rug gekregen. (Al zegt N-VA vooral de Waalse.)

“Je voelt dat Dedonder heel graag vasthoudt aan dit rooskleurige plaatje”, zegt professor Alexander Mattelaer (VUB en Egmont Instituut). “Maar in het regeerakkoord van Vivaldi uit 2020 is natuurlijk geen rekening gehouden met de acute verslechtering van onze veiligheidssituatie na 2022, met de Russische invasie van Oekraïne.”

Dedonder zal straks de geschiedenisboeken ingaan als eerste vrouw op Defensie. Maar nog veel belangrijker is dat ze de eerste minister sinds 1945 is die geconfronteerd wordt met een grootschalige oorlog op het Europese continent. Een half miljoen Russische en Oekraïense soldaten zijn al gesneuveld aan het front. Westerse legerleiders waarschuwen intussen voor een mogelijke Russische aanval op Europa zelf.

“De oorlog in Oekraïne is een historische breuklijn. Dedonder is helaas te veel blijven vasthangen in het soms naïef pacifisme van de linkerzijde. Er had sneller geschakeld moeten worden na de inval. Dat is mijn grootste kritiek op haar beleid”, oordeelt Jasper Pillen, de defensiespecialist van Open Vld. “Je kan niet blijven volhouden dat de wereld niet veranderd is.”

Drie dagen na de Russische invasie belooft de linkse bondskanselier Olaf Scholz een ommezwaai van het Duitse defensiebeleid. Het land, dat zich sinds de Tweede Wereldoorlog op militair gebied terughoudend heeft opgesteld, zal 100 miljard euro investeren in het zieltogende leger. In België is nog geen sprake van zo’n Zeitenwende. Het blijft wachten op een wezenlijke update van de militaire toekomstplannen.

“De realiteit is dat we in België na de val van de Muur nog harder dan elders hebben bespaard”, zegt Dedonder. “Dat maakt de wederopbouw ook trager, omdat je onder meer op het vlak van de troepensterkte van héél ver moet terugkomen.” De redenering dat nieuw materieel rekruten aantrekt, wijst Dedonder af. Ook al omdat ze eerst de eigen defensie- en wapenindustrie wil heropbouwen, om terugverdieneffecten te genereren bij dure aankopen.

Wat onuitgesproken blijft, is de electorale logica achter dit alles. Gezien de rampzalige staat van de vaderlandse begroting lijkt Dedonder noch de PS de drang te voelen om met Vivaldi extra geld op te halen voor het leger. Herbewapening zal miljarden euro’s kosten. Voor besparingen wordt al gauw naar de sociale zekerheid gekeken. Iets waar de socialisten, met uiterst links in hun nek, voorlopig voor passen.

Wat evenmin helpt, is de getroebleerde relatie tussen Dedonder en de legerleiding. In militaire kringen is het een publiek geheim dat de minister niet de beste verstandhouding heeft met legerbaas Michel Hofman en diens staf. Die wrevel gaat al terug tot de verdwijning van korporaal Jürgen Conings begin 2021.

Geconfronteerd met fouten door de militaire inlichtingendienst bij de opvolging van de geradicaliseerde militair zet Dedonder topman Philippe Boucké uit zijn functie. Volgens haar gebeurt dit in onderling overleg, maar de generaal spreekt dat publiekelijk tegen. Volgens zijn collega’s op het militair hoofdkwartier in Evere treft Boucké bovendien geen schuld omdat zijn dienst al jaren onderbemand is.

Marc Thys, dan de nummer twee van het leger, heeft het op sociale media over “een klotedag”. Pierre Gérard, de toenmalige baas van de landmacht, over “een zwarte dag”. Even lijkt Dedonder kwetsbaar, maar al snel herstelt ze haar gezag. Het gevolg is wel dat het nooit meer echt goedkomt met de legerleiding, zo lijkt het. De chaotische maar geslaagde evacuatie van meer dan 1.400 burgers uit de Afghaanse hoofdstad Kaboel in de zomer van 2021 verandert dit niet.

Dat Dedonder bij haar aantreden voor een kabinetschef kiest uit het eigen PS-netwerk en niet zoals gebruikelijk voor een generaal, wordt ook weleens genoemd als reden voor de slechte chemie tussen haar en de legerleiding. In Evere staat de kabinetschef bekend als een scherpslijper met een temperament. Omgekeerd wordt gezegd dat de legerleiding (te) lang met fluwelen handschoenen is behandeld.

“Dedonder probeert haar imago heel strak te bewaken. Als er dan iets misloopt of iets is dat haar niet aanstaat, kan het intern weleens stuiven”, zegt Housen. “Ik kan me inbeelden dat ze zich destijds, bij de wekenlange zoektocht naar de zwaarbewapende Conings in Limburg, onmachtig voelde. Vergeet niet: dat was wereldnieuws.” Uit voorzorg moet Dedonder die dagen in haar dienstauto een kogelvrij vest dragen.

“Vandaag is het een feitelijke vaststelling dat België - ondanks de belofte in het regeerakkoord - steeds verder achterophinkt binnen de NAVO”, zegt Mattelaer. “Bijna alle bondgenoten zijn in gang geschoten na 2022, maar wij niet. Veel militairen merken dat deze beslissing ons diplomatiek en militair kwetsbaar maakt, maar Dedonder wil niet dat ze dit aankaarten. Dat voelt aan als nalatigheid.”

Wanneer admiraal Hofman eind 2023 tijdens een kerstbezoek aan de Belgische troepen in het buitenland waarschuwt dat Europa “zich dringend moet voorbereiden op een oorlog met Rusland”, krijgt hij van Dedonder meteen de boodschap dat hij zich als legerbaas wat terughoudender mag opstellen.

Spreekuur

Met de verkiezingen in zicht verhuist de hete militaire aardappel nu naar de volgende regering.

Dedonder zelf wacht een kiescampagne op het scherpst van de snee in Henegouwen. Samen met Magnette - burgemeester van Charleroi en kandidaat voor het premierschap - moet ze er de strijd aangaan met vooraanstaande Waalse politici zoals Georges-Louis Bouchez (MR), Jean-Marc Nollet (Ecolo) en Jean-Marc Crucke (Les Engagés). PTB rekent op winst in de grote steden van de provincie.

Bijna dagelijkse optredens in de Franstalige media hebben Dedonder alvast geen windeieren gelegd. In de recentste rangschikking met de populairste politici in Wallonië staat ze op plaats acht. Onder de Franstalige socialisten doen alleen Magnette en Waals minister-president Elio Di Rupo beter.

Naar het voorbeeld van haar man vindt Dedonder nabijheid cruciaal. Hij, ‘de sheriff’ die gewapend met zijn tablet door de straten van Doornik loopt om alles te noteren of te fotograferen wat beter moet. Zij, de minister die nog wekelijks à l’ancienne een spreekuur organiseert in een zaaltje van het stadhuis.

“Ook veel militairen zoeken me daar op”, zegt Dedonder. “Elkaar onder vier ogen spreken is toch nog iets anders dan tijdens een officieel bezoek met een stoet officieren in mijn kielzog. Ik voel veel steun vanuit de lagere rangen. Ik denk dat ze me appreciëren omdat ze weten dat ik voor hen vecht. Omdat ik mezelf wil blijven. Op zondagochtend vind je me meestal gewoon naast het voetbalveld waar mijn zoon Oscar (14) speelt.”

Op de vraag of Dedonder straks minister van Defensie blijft, is er vandaag geen antwoord. De kans lijkt eerder klein. Al is het maar omdat in een toekomstige regering - die net zoals Vivaldi wellicht ideologisch divers zal zijn - rechtse partijen het departement wellicht al snel zullen opeisen. Na 2024 zal er nieuw geld vloeien naar het leger en de aanslepende oorlog in Oekraïne garandeert persaandacht.

Voor de PS lijken de politieke prioriteiten zoals vanouds eerder bij werk, volksgezondheid en pensioenen te liggen. In het kiesprogramma van de socialisten zit een stevig luik rond defensie, maar dat focust zich vooral op linkse punten zoals de tewerkstelling. Niet op de nood aan een versnelde heropbouw van de krijgsmacht.

“Ludivine en ik kijken uit naar de campagne. We houden echt van politiek”, vertelt Delannois. “Als politiek koppel hebben we onze voor- en tegenstanders. Maar dat we een koppel vormen, is volgens mij een kracht. Ik ben niet boos als ze plots in een vrij weekend toch naar Brussel moet voor een of ander interview. We kunnen onze problemen bespreken. En ze op tijd relativeren. Iedereen heeft dat al eens nodig.”

“Eerst de verkiezingen en daarna zullen we zien”, zegt Magnette. “Maar het mag voor iedereen duidelijk zijn dat Ludivine veel in haar mars heeft en een belangrijke rol zal blijven spelen voor PS.”