Stel: je schakelt als politiedienst een crimineel in om zich in te werken in een drugsbende en laat hem bewijzen verzamelen. Om hem voldoende ‘street credibility’ te geven, betaal je hem tienduizenden euro’s om zelf drugs in te voeren. In het grootste geheim uiteraard, want je wil het leven van die infiltrant niet in gevaar brengen. Maar wat dan als die drugshandelaar er op een zekere dag compleet van de radar verdwijnt, en er met al jouw overheidsgeld vandoor is?

Dat is wat in de jaren zeventig gebeurd is met het Nationaal Bureau voor Drugs, een onderdeel van de toenmalige Rijkswacht. Als klap op de vuurpijl had die dienst er niks beters op gevonden dan zelf maar drugs te gaan verkopen om haar schulden terug te verdienen.

Drugs

Die anekdote is lang niet de enige ontsporing van het systeem van burgerinfiltratie. In de jaren negentig werd Nederland opgeschud door het IRT-schandaal, genoemd naar het Interregionaal Recherche Team. Die dienst betaalde haar burgerinfiltranten om grote drugsaankopen te doen, en zo in de hiërarchie van een criminele bende op te klimmen. Achteraf stelde een parlementaire onderzoekscommissie vast dat “de overheid de grootste illegale handelaar in verdovende middelen” was geworden.

Zondag besliste de federale overheid dat er in ons land een wettelijke kader komt voor dergelijke burgerinfiltranten. Kort gezegd mogen zij, in tegenstelling tot de huidige “informanten”, deelnemen aan criminele feiten, maar zijn ze niet in dienst van de politie (zoals de gewone infiltranten).

Controle

Justitieminister Koen Geens (CD&V) benadrukte dat er “voldoende controlemechanismen” komen om toestanden zoals in het verleden te vermijden. Politie en gerecht zullen de crimineel/infiltrant van nabij opvolgen. “Die controle is de grote uitdaging”, zei federaal procureur Frédéric Van Leeuw gisteren in de Franstalige media.

De vraag is alleen of die controle ooit genoeg zal zijn. Advocaat en docent strafrecht Joachim Meese ziet het niet goedkomen. “Het is wachten op een nieuw schandaal”, zegt hij. “Je laat criminelen net doen wat ze gewoon zijn om te doen, misdrijven plegen. Zij zijn ook gewiekst genoeg om daarbij concurrenten een hak te zetten, of de politie te misleiden. Op den duur is de vraag of de politie de crimineel aanstuurt, of net het omgekeerde.”

Dat laatste beaamt ook zijn collega-criminoloog Brice De Ruyver (Universiteit Gent). Maar hij is wel optimistischer. “Het wordt een kwestie van die mensen goed te screenen en daarna goed op te volgen. Het blijft sowieso extreem delicaat.”

Nederland

Ons land volgt met deze nieuwe wetgeving het voorbeeld van de meeste andere Europese landen. Zelfs Nederland heeft het, ondanks het IRT-schandaal, intussen mogelijk gemaakt om burgerinfiltranten in te zetten. Eerst voor terrorisme en drie jaar geleden ook voor andere vormen van zware criminaliteit - zoals dat ook in het Belgische systeem zal zijn.

“Maar volgens mij is dat sindsdien nauwelijks gebruikt”, zegt de Nederlandse criminoloog Cyrille Fijnaut, die de situatie zelf opvolgt. “Burgerinfiltranten mogen ook pas worden ingezet wanneer de andere opsporingsmethodes niet volstaan, zoals dat nu ook in België het geval is. Maar dat betekent niet dat je het daarom niet moet voorzien.”