Van dure cacao tot door de zee bedreigde steden: koningin Mathilde op werkbezoek naar Ivoorkust voor de VN

Al sinds 2016 promoot koningin Mathilde de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties. Ze is één van een select groepje van 17 invloedrijke en bekende mensen die daarvoor zijn uitgekozen. Ook acteur Forest Whitaker is daarbij, de populaire Zuid-Koreaanse K-pop meisjesgroep Blackpink en ook de Sheikha van Qatar.

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen zijn geen theoretische idealen, maar een concreet actieplan om over de hele wereld armoede te stoppen, de planeet te beschermen, en welvaart te garanderen voor iedereen, en dat tegen 2030.

Het past ook bij wat Mathilde belangrijk vindt. "Ik heb van thuis uit een sociaal engagement meegekregen", zei ze daar zelf al over. "Ik heb dat voortgezet in mijn studies, eerst als logopediste en daarna als psychologe." En nadien dus ook in haar werk. "Een logische keuze", noemde ze het, om zich in te zetten "voor kinderen en volwassenen die het moeilijk hebben".

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen hebben Mathilde al naar Bangladesh, Mozambique, Ghana en Jordanië gebracht. Het promoten ervan is dan ook nodig: vorig jaar was er nog de alarmerende balans dat sinds de VN de Doelstellingen heeft ingevoerd, in 2015, meer dan de helft van alle mensen wereldwijd niets van vooruitgang heeft gemerkt.

Ivoorkust is een van de West-Afrikaanse landen die de voorbije jaren wél een opmerkelijke vooruitgang heeft geboekt. Sinds 2012 kent het land een robuuste economische groei van gemiddeld meer dan 7 procent per jaar. De economie heeft de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne ook snel verteerd, waardoor de armoede is gedaald van 44 procent in 2015 naar 37 procent in 2021.

Er blijven nog altijd heel grote uitdagingen. Niet iedereen kan naar school of naar de dokter, er blijft ook een hardnekkige ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. En ook de natuur ziet af. Bossen verdwijnen en de bodemkwaliteit gaat achteruit: een keerzijde van de economische groei.

Daarbij zit Ivoorkust ook in de frontlinie als het gaat om de verwoestende gevolgen van de klimaatverandering. Het land ziet zijn kustlijn verdwijnen door erosie, een gevolg van de stijgende zeespiegel.

De Ivoriaanse regering beseft dit en heeft een strategie en plan uitgewerkt, waarbij ze actief de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen volgt. Het land wil de armoede tegen 2030 halveren en ook 30 procent minder broeikasgassen uitstoten. Het klimaatbeleid wil de meest kwetsbare groepen weerbaarder maken, meer bepaald vrouwen en jongeren, door groene jobs te creëren en fondsen te mobiliseren.

Hoe Ivoorkust daarin slaagt, of waar er nog een versnelling hoger nodig is, dat is wat Mathilde wil ontdekken met haar terreinbezoek. Het is haar eerste keer in het land. Koning Filip is er al wel geweest. Hij woonde in 1994 de begrafenis van de president bij, als kroonprins.

Daarvoor was het geleden van 1979 dat iemand van de koninklijke familie naar Ivoorkust trok: toen waren koning Boudewijn en koningin Fabiola er voor een staatsbezoek. Twee jaar eerder leidde koning Albert, ook als prins, er een economische missie. Hij was de eerste ooit van onze koninklijke familie die Ivoorkust bezocht. De laatste was prinses Astrid, zij was er in 2017, ook voor een economische missie.

Meisjes emanciperen en empoweren, en krachtiger in het leven doen staan, is een constante focus bij Mathilde. In Ivoorkust is dat ook nodig: de hardnekkige ongelijkheid tussen mannen en vrouwen ontsiert de vooruitgang van het land. De verhalen van meisjes in moeilijkheden raken Mathilde ook persoonlijk, als mama van 2 dochters.

Op haar werkbezoek in Ghana in 2018 vertelde ze dat haar meest pakkende ontmoeting die met een kindbruidje was. 1 op de 5 meisjes daar trouwde toen nog voor ze 18 waren, een groot probleem. "Het was heel emotioneel om naar dit meisje te luisteren", zei Mathilde daarover. "Hebt u dat gezien, ze lachte niet. Ik vond haar getuigenis heel moeilijk, ik heb zelf een dochter van die leeftijd, 16 jaar."

Mathilde praat nu in een opvangcentrum in de Ivoriaanse stad Abidjan met straatmeisjes die gered zijn van gedwongen prostitutie, een leven van verkrachting, mishandeling en uitbuiting. Velen zijn slachtoffer van mensenhandel, en komen uit andere landen in de regio. Er is plaats voor 100 meisjes, momenteel verblijven er 68. Ze kunnen er 3 maanden hun thuis hebben, maar blijven vaak ook langer.

Ze krijgen onderdak, eten, medische zorgen, mentale opvang, en leren ook iets bij wat hen aan een job kan helpen. Lezen, schrijven, naaien, iets waarmee ze verder kunnen in het leven. Het opvangcentrum is een initiatief van de ngo Cavoequiva, wat betekent "Laten we ons verenigen". De oprichter, Clément Ire Tra, heeft zelf 11 jaar op straat geleefd en gezien hoe jonge straatmeisjes misbruikt werden.

Mathilde deelt haar engagement om meisjes te empoweren met haar collega-First Lady van Ivoorkust, de Française Dominique Ouattara. Zij neemt Mathilde mee naar het Hôpital Mère-Enfant (het Moeder- en Kind Ziekenhuis, red.), de belangrijkste verwezenlijking van haar stichting Children of Africa. Dat ziekenhuis wil ervoor zorgen dat moeders en pasgeborenen minder makkelijk ziek worden en minder voortijdig sterven. Een vierde van de patiënten is kansarm en kan er gratis terecht.

Het ziekenhuis heeft een vergelijkbare missie als het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola. Sinds de First Lady daar 2 jaar geleden op bezoek was, bij een missie aan ons land, wordt er gepraat over een samenwerking.

Mathilde bezoekt ook een economische incubator die meisjes en vrouwen naar een job leidt, en praat aan de universiteit met studenten die zelf leven volgens de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen. Ze vertellen over de manier waarop ze dat zelf promoten. De inzet van jongeren is cruciaal om de Doelstellingen te bereiken, want zij zijn de drijvende krachten achter innovatie, creativiteit en verandering. Hen meekrijgen is essentieel.

Ivoorkust zit in de frontlinie als het gaat om de strijd tegen de gevolgen van de klimaatverandering. De zeespiegel stijgt alsmaar meer en dat is een grote zorg. Kusterosie bedreigt meer dan twee derde van de Ivoriaanse kust en treft ook grote steden. Ongeveer 36 procent van alle Ivorianen wonen aan de kust.

Mathilde bezoekt met de boot Grand-Lahou, de "Stad van de drie wateren", die ligt waar een rivier, een lagune en de oceaan samenvloeien. Ooit was het een van de belangrijkste Franse koloniale handelsposten, en daarvoor, in de 18e eeuw, ook (en dat is pijnlijker) de grootste slavenhaven van Ivoorkust. Vandaag blijven alleen nog een deel van het toenmalige kerkhof en de oude kerk over. De rest is verzwolgen door de golven.

100 jaar geleden was de landengte waar de stad op lag 2 kilometer breed, nu minder dan 200 meter. Tussen 1993 en 2008 verloor Grand-Lahou maar liefst 765 meter kust. De stad moest verplaatst worden, 18 kilometer landinwaarts.

Niet alleen de klimaatopwarming zorgt ervoor dat een stijgende zee het land opslokt. Ook de Kossou-dam gebouwd in 1970 om elektriciteit op te wekken stimuleert de kusterosie. Door die dam zit er geen stroming meer in de Bandama-rivier en kan die niet langer een buffer vormen tegen een alsmaar turbulentere zee. Daardoor verplaatst de riviermonding zich en slokt ze alles op haar weg op.

Dat komt met een prijs. Volgens de Wereldbank kostte de achteruitgang van de kust het land in 2017 bijna 2 miljard dollar, wat overeenkomt met 4,9 procent van het bbp (bruto binnenlands product). De Wereldbank heeft intussen een investeringsproject opgezet om kusterosie aan de West-Afrikaanse kust tegen te gaan.

Zo wordt in Ivoorkust 14 hectare mangroven hersteld, en worden ook jobs gecreëerd voor de bevolking. Het Belgische bedrijf DEME start binnenkort werkzaamheden om de zandplaat Grand-Lahou te stabiliseren, zodat omliggende dorpen en de biodiversiteit daar niet verdwijnen.

Mathilde praat ook met vissersgemeenschappen die in Grand-Lahou zijn achtergebleven.

Wie Ivoorkust zegt, zegt cacao, en dus ook onze chocolade. Ivoorkust is wereldwijd de grootste producent van cacao, goed voor ongeveer 45 procent van de wereldmarkt, ongeveer 2 miljoen ton per jaar. En 67 procent van alle cacao uit Ivoorkust komt naar de Europese Unie.

Bijna 6 miljoen Ivorianen (op een totale bevolking van 30 miljoen) leven van de cacaoteelt en de sector is goed voor ongeveer 14 procent van het bbp. Cacao genereert ook 40 procent van de exportinkomsten van de overheid.

Helaas zijn er ook veel uitdagingen: cacao-oogsten zijn het voorbije jaar mislukt door extreem weer: te nat weer veroorzaakte schimmels en het was ook te droog en te warm. Daardoor is er nu schaarste en was de prijs van cacao nooit eerder zo hoog: maal 2 tot 3 in één jaar tijd.

Ook de armoede bij de cacaoboeren zorgt mee voor de prijsstijging, zei Yuca Waarts onlangs in "De wereld vandaag" op Radio 1. Ze is onderzoeker naar tropische gewassen en cacao aan de Universiteit van Wageningen, Nederland. "Door de inflatie zijn de kosten van het levensonderhoud en de prijzen van kunstmest en pesticiden gestegen. En de boeren hadden al een laag inkomen. Daardoor kunnen ze heel weinig investeren in hun boerderij."

Dat een groot deel van de cacaotelers arm is, leidt tot nog een ander probleem: kinderen worden mee ingezet op de plantages en er is dus kinderarbeid, wat een schending is van de mensenrechten. Volgens UNICEF, het kinderfonds van de VN, worden naar schatting 790.000 kinderen tussen 5 en 17 jaar ingezet in de cacaoproductie, 770.000 van hen bij gevaarlijk werk.

Verder is de cacaoteelt weinig duurzaam: bossen moeten ervoor wijken, pesticiden verontreinigen de bodem.

Die problemen zal Mathilde met eigen ogen en oren kunnen zien en horen. Ze bezoekt een cacaoplantage, om zich voor te bereiden op de belangrijke conferentie over cacao die in april in Brussel gehouden wordt, en die de koningin zal openen. De Wereldcacaoconferentie is het belangrijkste evenement in de sector en zal focussen op de prijs van cacao en het inkomen van de cacaoboeren.

De Ivoriaanse regering heeft ook al een aantal initiatieven gelanceerd om de teelt te verduurzamen: sinds 2020 is er het "fatsoenlijk inkomensverschil", dat het inkomen van cacaotelers verhoogt en sinds 2 jaar is er ook de Nationale Strategie voor Duurzame Cacao (SNCD).

Ook de Europese Unie helpt Ivoorkust om zijn cacaoteelt te verduurzamen, als grootste afnemer van Ivoriaanse cacao: zo wil (en eist) de EU bijvoorbeeld dat Ivoriaanse cacao traceerbaar is en niet bijdraagt aan ontbossing of kinderarbeid.

Mathilde zet ook de kracht van voetbal in de verf tijdens haar trip in Ivoorkust. 3 weken geleden won Ivoorkust de African Cup of Nations. Het land was tegelijk gastheer van het Afrikaanse kampioenschap. Van 13 januari tot 11 februari leefde de hele Ivoriaanse bevolking op het ritme van het voetbal en dat ritme bereikte zijn hoogtepunt met de overwinning van de "Équipe des Eléphants". Heel Ivoorkust bruist nog van trots.

De regering investeerde veel in het evenement. Mathilde trekt naar het Stade Laurent Pokou in San Pedro, een van de stadions waar de Cup gespeeld werd, en dat nieuw gebouwd werd. Ze ontmoet er voetbalspelers en ook andere jonge atleten.

Sport speelt een belangrijke rol om de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen te bereiken. Het bevordert gelijke kansen, voor jongens én meisjes, en voor arm en rijk. Het brengt jongeren discipline, samenwerking, en doorzettingsvermogen bij. En het is goed voor hoofd en lichaam, en dat is essentieel in een land als Ivoorkust, waar de levensverwachting nog altijd onder het westerse gemiddelde ligt.

Voetbal, en bij uitbreiding sport, is volgens de koningin een van de beste manieren om jonge Ivorianen mee te krijgen met de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen. En daar wil ze gerust een balletje voor trappen. Of ze even goed kan scoren als de Ivorianen, weten we de komende dagen.