Wordt Vlaams Belang de grootste partij van Vlaanderen? ‘Vlaams Belang zal niet meer al zijn winst kwijtspelen’

Volgens de recentste peilingen zou Vlaams Belang bij de Vlaamse verkiezingen ruim een kwart van de stemmen kunnen halen. Gevoelig meer dan eerste achtervolger N-VA. Volgens onderzoekster Laura Jacobs (Universiteit Antwerpen), gespecialiseerd in anti-establishmentpartijen, is de kans klein dat Vlaams Belang die voorsprong nog prijs moet geven.

Verbaast het succes van Vlaams Belang u?

Jacobs: “Het feit dat die partij zo hoog peilt, zelfs wanneer we de foutenmarge in acht nemen, is eigenlijk niet zo heel nieuw. We zien al sinds 2019 een consistent stijgende tendens voor Vlaams Belang in de peilingen. De laatste peilingen bevestigen dat alleen maar. De opmars van uiterst rechts zien we trouwens in heel wat Europese landen.

“Media en experts hebben de neiging om aan zulke peilingen grote conclusies te verbinden, maar Vlaams Belang is al jaren aan die remonte bezig. Het enige wat er nu bij komt, is dat N-VA wat verder weg lijkt te zakken. Daardoor zouden de krachtverhoudingen kunnen verschuiven. Maar dat Vlaams Belang een stabiele voedingsbodem heeft in Vlaanderen, is helemaal niet nieuw.”

Wat is die voedingsbodem? Hebt u het dan over onvrede met migratie, de corebusiness van Vlaams Belang?

“Zo goed als alle onderzoeken tonen aan dat de omstandigheden vandaag heel gunstig zijn voor een partij als Vlaams Belang. De perceptie leeft dat migratie een probleem is. Migratie is daardoor een belangrijk thema in de publieke opinie. En Vlaams Belang is nu eenmaal echt de partij die daarmee geassocieerd wordt. Ze heeft ook het voordeel dat ze veel straffere beloftes en claims kan maken dan partijen die in de regering zitten en daar beleidsverantwoordelijkheid moeten opnemen.”

Stemmen de kiezers van Vlaams Belang voor de standpunten van Vlaams Belang of tegen de andere partijen?

“In het algemeen weten we dat stemgedrag voor radicaal-rechts, in Vlaanderen én in Europa, twee grote verklaringen heeft. De eerste is de inhoud – zoals u zei: omwille van het migratiestandpunt. Ik denk dat dat bij Vlaams Belang onmiskenbaar het geval is. Maar er is inderdaad ook die andere hypothese: het is een stem tegen de rest.”

“De voornaamste verklaring bij Vlaams Belang is volgens mij toch echt dat de voedingsbodem goed zit: migratie is een belangrijk thema voor de kiezer. Maar dat thema is ook nauw verweven met een bredere onvrede over het beleid. Migratie is een symbooldossier voor kiezers die het gevoel hebben dat er onvoldoende gebeurt. De zogenaamde proteststem speelt dus volgens mij zeker ook een rol, naast de hoofdverklaring over het migratiestandpunt.”

De afgelopen regeerperiode werd gekenmerkt door zware crises: corona, Oekraïne en de energiecrisis. Speelt dat in de kaarten van radicale partijen?

“We weten al langer dat wanneer mensen zich bedreigd voelen, wanneer ze het gevoel hebben dat er iets misloopt en dat ze er geen controle over hebben, hun stemgedrag vaker naar de extremen zal neigen. Dat zag je in het verleden bijvoorbeeld ook al bij economische crises. Het kan dus zeker dat corona en geopolitieke onzekerheid het succes van Vlaams Belang mee verklaren.”

N-VA lijkt haar marktleiderschap kwijt. Zitten we op een kantelpunt in de Vlaamse politieke geschiedenis?

“Peilingen hebben hun waarde, zeker als er duidelijke trends te ontwaren zijn, maar met zulke grote conclusies zou ik heel erg opletten. Er is altijd een foutenmarge bij peilingen, en uiteindelijk moet het resultaat ook nog omgerekend worden naar de precieze zetelverdeling in het parlement. Met het oog op bijvoorbeeld regeringsvorming zou het een erg belangrijke vaststelling zijn dat N-VA het marktleiderschap kwijt is, maar daarvoor moeten we toch echt eerst de verkiezingsuitslag afwachten.”

Kunnen de centrumpartijen de groei van Vlaams Belang nog ongedaan maken?

“Er kan nog wel een en ander verschuiven. Maar de tendens is wel al vier jaar duidelijk. Een kiescampagne van drie maanden zal niet zo’n groot verschil maken dat Vlaams Belang al zijn winst kwijtspeelt. Vlaams Belang heeft een zeer trouw electoraat. Heel veel mensen die vorige keer op Vlaams Belang stemden, zullen dat nu opnieuw doen. Als er nog een verschil gemaakt kan worden, dan is het waarschijnlijk vooral bij de centrumkiezers die nog twijfelen.”

“Het grootste verloop zien we tussen potentiële N-VA-kiezers en potentiële VB-kiezers. Daar kan nog veel gebeuren. En wat weleens vergeten wordt, is dat ook de kiezers van VB en PVDA ten dele communicerende vaten zijn. Er is een groep ontevreden kiezers die aangeven dat ze op beide partijen zouden kunnen stemmen. Dat bevestigt trouwens de these dat de proteststem wel degelijk een rol speelt.”

Moeten de centrumpartijen zich net als Vlaams Belang forser opstellen tegenover migratie?

“Dat blijft voor centrumpartijen het eeuwige dilemma. De kiezer ligt ervan wakker, dus hebben ze het gevoel dat ze er zich stevig over moeten uitlaten. De tragiek van sommige centrumpartijen is dat ze hopen radicaal-rechtse partijen te bestrijden door hun migratiestandpunten over te nemen of minstens in dezelfde richting te bewegen. In Vlaanderen hebben andere partijen, waaronder recent Vooruit, die radicale retoriek op zeker moment salonfähig gemaakt.”

“Elk onderzoek toont dat dat een slecht idee is. Een centrumpartij gaat nooit een verkiezing winnen door het standpunt van een radicale partij naar voren te brengen. Die radicale partij zal dan altijd geloofwaardiger klinken.”