Gaat Moldavië Oekraïne achterna? Transnistrië bezorgt de EU kopzorgen

“Het enige positieve is toch de toegenomen alertheid in de EU die hieruit blijkt”, zegt Rusland-kenner Ria Laenen (KU Leuven). Op woensdag vaardigde het parlement van Transnistrië een resolutie uit die Moskou om hulp vraagt. Ook Gagaoezië, een autonome regio in Moldavië, volgde dat voorbeeld. Officieel ging het om verzoeken om ‘bescherming’, maar critici zagen er verdoken uitnodigingen in voor een Russische aanval op Moldavië.

Volgens persbureau Reuters zet Frankrijk het onderwerp komende week op de agenda van Europese ministers van Buitenlandse Zaken, maar ook van de ministers van Defensie − iets wat De Morgen niet bevestigd kreeg bij de Belgische kabinetten.

Laenen: “We kennen het scenario niet dat in een lade in het Kremlin ligt, maar het is duidelijk dat Europa zich op verschillende plannen wil voorbereiden. Dat is toch een van de lessen van de oorlog in Oekraïne.”

Bevroren conflict

Transnistrië maakt op papier nog wel deel uit van Moldavië, maar in de praktijk is het een niet-erkende staat. Het gebied op de grens van Moldavië en Oekraïne zit in de Russische invloedssfeer, met in de rood-groene vlag nog altijd de communistische hamer en sikkel. Na de onafhankelijkheid van Moldavië was Transnistrië in 1992 het decor voor een bloederige oorlog, tot Rusland beloofde zich terug te trekken.

Sindsdien er sprake is van een bevroren conflict en Rusland kwam zijn belofte niet helemaal na. Er zijn nog zo’n 1.500 Russische ‘vredestroepen’ in Transnistrië. Ongeveer de helft van de inwoners zou zich als Russisch identificeren, een gevolg van russificatie tijdens het Sovjet-tijdperk en van een actieve paspoortpolitiek door Poetin. Een referendum, weliswaar geleden van 2006, toonde dat 95 procent voor aansluiting bij Rusland koos, ook al is die stemming internationaal niet erkend. Het is dus niet vergezocht om te vergelijken met de Oekraïense Donbas-regio, waar pro-Russische separatisten in februari 2022 Moskou om steun vroegen tegen ‘Oekraïense agressie’. Een dag later startte Poetin zijn invasie.

Moldavië, een kandidaat-lidstaat van de EU, vroeg sinds de invasie van buurland Oekraïne meermaals om Europese hulp, maar dat ging tot nog toe vooral om politieke en economische steun. Dat Frankrijk zich nu tot de Europese ministers van Defensie richt, zou kunnen wijzen dat ook militaire steun niet langer uitgesloten is.

“Tot nog toe is er niet in grote bedragen militaire hulp geschonken, om het conflict niet te laten escaleren, maar juist die redenering is ook lang tegenover Oekraïne aangevoerd en toch is het daar tot een oorlog gekomen”, zegt Laenen.

Smokkelparadijs

Laenen beschouwt het verzoek tot bescherming als een stapje, maar ze denkt niet dat we eerstdaags een Russische invasie van Moldavië moeten verwachten. Rusland beschouwt de Moldavische hoofdstad Chisinau niet als een historisch onderdeel van het Russische rijk, zoals Kiev dat zou zijn.

Ook Mart de Kruif, oud-commandant van de Nederlandse landmacht, ziet strategische redenen om te denken dat het niet zo’n vaart zal lopen. “Ik vermoed dat de Russen hun capaciteit toch liefst op Oekraïne concentreren. Bovendien beheersen ze Transnistrië al met hun zogenaamde ‘vredestroepen’. Toch denk ik dat het een pion op het schaakbord blijft, en ik vrees dat Rusland die op een bepaald moment wil verzilveren.”

De timing van het verzoek uit Transnistrië komt niet toevallig vlak voor Poetins jaarlijkse toespraak in het parlement. In Moldavië werd opgelucht ademgehaald omdat de Russische leider Transnistrië uiteindelijk niet expliciet vernoemde.

Langs de andere kant sprak de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov vrijdag op een congres in Turkije weinig geruststellende taal. “Het regime in Chisinau volgt in de voetstappen van het regime in Kiev”, zei Lavrov. “Ze cancelen alles wat Rusland is, discrimineren tegen de Russische taal, en samen met de Oekraïners zetten ze Transnistrië economisch onder druk.”

Met dat laatste verwijst Lavrov naar de hoge taksen die Moldavië dit jaar heeft ingevoerd voor bedrijven in Transnistrië die goederen uit de EU in- en uitvoeren. Zij maken gebruiken van het vrijhandelsverdrag van Moldavië met de EU, maar moeten daar dan voortaan − zoals alle Moldavische bedrijven − belastingen op betalen. Transnistrië is een notoir smokkelparadijs, hoofdzakelijk voor sigaretten.

Obstakel

In Moldavië bekijken ze het verzet tegen die economische maatregelen als ‘Russische psy-ops’, psychologische oorlogsvoering. Ook zonder militair ingrijpen door Rusland kan het verzoek vanuit Transnistrië en Gagaoezië een destabiliserend effect hebben. In oktober zijn het verkiezingen in Moldavië, waar nu een prowesterse regering aan de macht is.

Transnistrië zadelt ook de EU met een probleem op. De onduidelijke status van het gebied is een obstakel op de weg van Moldavië naar EU-lidmaatschap. Tegenover Gagaoezië koos Chisinau een gematigdere aanpak, door het als een autonome regio binnen Moldavië te erkennen, maar niet zo met Transnistrië. Dat is een kloppende zweer tussen Moldavië en Oekraïne.

“Het is lastig lid worden van de EU zonder volledige soevereiniteit over het grondgebied”, zegt Laenen. “Er moet daar duidelijkheid komen, want nu is er telkens die onzekerheid: wat gaat Poetin met Transnistrië doen? Dat kan zich moeilijk binnen de EU afspelen.”