Kwart te veel gedetineerden in Vlaamse gevangenissen: zo ziet de overbevolking per gevangenis eruit

Nu 8 van de 18 Vlaamse gevangenissen nieuwe gedetineerden weigeren, staat het jarenlange probleem van overbevolking opnieuw hoog op de agenda. Nochtans is de overbevolking in gevangenissen het afgelopen jaar procentueel gedaald: in maart 2022 zaten er 16,9 procent te veel mensen in gevangenissen, vandaag is er een overbevolking van 15,5 procent.

Toch heeft het gevangenispersoneel en -directie het gevoel dat er structureel te weinig verandert. De druk op verschillende gevangenissen is dan ook heel verschillend. In Vlaanderen kampen gevangenissen, detentiehuizen en transitiehuizen met een overbevolking van 25,1 procent. Er zitten dus een kwart meer mensen in de Vlaamse gevangenissen dan er plaatsen zijn.

Ook in de andere regio's is er overbevolking, maar die ligt lager: 11,1 procent in Wallonië en 1,4 procent in Brussel. Het is net in Vlaanderen dat de cipiers en vakbonden nu het luidste van zich laten horen. 

De overbevolking heeft zowel te maken met de instroom als met de uitstroom uit de gevangenissen. Sinds het bestuur van Justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) worden kortere gevangenisstraffen effectief uitgevoerd. Wie veroordeeld wordt tot een straf tussen zes maanden en drie jaar, moet nu ook effectief naar de cel. Dat verhoogt de instroom.

De bedoeling was om die korte straffen te laten uitzitten in zogenoemde detentiehuizen, waar gedetineerden met een laag veiligheidsrisico zitten en ze ook meer vrijheid krijgen. "Maar die detentiecentra zijn er veel te weinig", zegt Marc Nève, voorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen, die toezicht moet houden op alle gevangenissen in België. 

"Er zijn er vandaag maar twee open (in Vorst en Kortrijk, red.), terwijl het doel was om er één per provincie te hebben." Onder andere een beslissing van de Raad van State om een aanbesteding te schrappen voor detentiehuizen met containers, strooide roet in het eten. "Maar er is ook vaak lokaal protest", weet Nève. 

Daarnaast zitten er ook veel mensen met een psychische stoornis of een mentale beperking in de gevangenissen: geïnterneerden die eigenlijk in een gespecialiseerde instelling thuishoren. Huidig minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) zei gisteren nog dat er zo'n 1.000 geïnterneerden in gevangenissen zitten.

Ons land werd al meermaals veroordeeld bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens voor de manier waarop het met geïnterneerden omgaat. Vandaag legde het kabinet-Justitie op tafel om geïnterneerden die uit de gevangenis vertrekken, bijvoorbeeld richting een psychiatrische instelling, niet meer te laten terugkeren.  

Dat zal slecht een kleine verlichting opleveren, denkt Nève. "De opening van drie nieuwe forensische psychiatrische centra, in Aalst, Waver en Paifve, staat pas gepland rond 2028", zegt de voorzitter van de Centrale Toezichtsraad. Intussen moet extra zorgpersoneel in gewone gevangenissen de situatie zien te bolwerken.

Maar er zijn nog andere problemen. Zo zitten veel meer mensen in voorlopige hechtenis in onze gevangenissen dan in onze buurlanden. Een op de drie personen in de gevangenis wacht nog op een proces. Zij zitten voorlopig vast, in afwachting van een mogelijke veroordeling. 

Tot slot werd recent ook nog een regeling afgeschaft waarbij gedetineerden aan het einde van hun straf vervroegd vrij konden komen. Die regeling werd tijdens de coronacrisis ingevoerd en zorgde voor wat extra uitstroom, maar werd eind augustus 2023 geschrapt. 

De maatregelen die nu op tafel liggen, om het penitentiair verlof wat te verlengen, zullen dus maar beperkt effect hebben, gelooft Nève. Zo is de verlenging van het penitentiair verlof "één oplossing", zegt hij, "maar één oplossing is niet voldoende. Eén antwoord is er niet. Er is een geheel aan oplossingen nodig."