"Ik zou het nooit meer doen": migratieroute via Canarische eilanden is belangrijkste én gevaarlijkste toegangspoort tot Europa

Het is avond wanneer we plots de hoorn horen van een reddingsboot van de kustwacht in het haventje van La Restinga, op het zuidelijkste puntje van het kleine Canarische eilandje El Hierro. De boot vertrekt, slecht nieuws, weten we. Al dagenlang was het hier ongewoon rustig, maar nu is er alarm op zee.

Een uur later komt de boot terug, hij sleept een "patera" achter zich aan, een houten Afrikaanse vissersboot. Aan de kleuren zien we dat hij uit Mauritanië komt. Op het bootje zitten 68 mensen. De hulpverleners snellen toe met brancards en rolstoelen, ambulances rijden af en aan.

Vanaf de overkant van de pier zien we de hulpverleners lichamen uit de boot halen, hun armen hangen slap over de rand van de brancard. 2 mensen lagen dood in het bootje, horen we later. 2 anderen zijn nog levend van boord gehaald, maar redden het niet. 

De meeste migranten zijn er slecht aan toe, 2 moeten met de helikopter worden overgevlogen naar een ziekenhuis op Tenerife. Op het bootje zitten ook 2 vrouwen en een baby van 1 jaar oud. Van hulpverleners horen we later dat de opvarenden acht dagen lang nauwelijks gegeten of gedronken hebben.

De dorpsbewoners van La Restinga zijn intussen gewoon geraakt aan het getoeter van de reddingsboten, de hulpdiensten, de af en aan rijdende ambulances. En aan de bootjes met migranten.

Davinia runt een hotel dat uitkijkt over de haven. Van op haar terras ziet ze zowat elke dag bootjes aankomen. "Soms juichen en zingen de migranten als ze de haven invaren", zegt Davinia, "zo blij zijn ze dat ze land zien. Soms schreeuwen ze en proberen ze zo snel mogelijk van de boot af te komen." 

Meer dan de helft van alle migrantenbootjes die dit jaar aankwamen op de Canarische Eilanden arriveerde op El Hierro. "Vroeger had je één bootje per maand, of per twee maanden. De laatste tijd zien we er elke dag, soms drie, vier, tot zelfs acht bootjes per dag", zegt Davinia. "Als er eens geen zijn, kijken we vreemd op. Wat zou er aan de hand zijn? We weten ook dat veel bootjes onderweg vergaan."

In het enige ziekenhuis op El Hierro hebben de dokters de afgelopen maanden dubbele shiften gedraaid. "We hebben maar dertig bedden, dus we hebben ons wat moeten reorganiseren", zegt medisch directeur Luís González García. "Dit soort situaties, de toestand ook waarin migranten vaak aankomen, dat zijn we niet gewoon." 

"Veel mensen zijn onderkoeld, ze hebben soms dagenlang niets gegeten of gedronken, en zijn ondervoed of gedehydrateerd. Eén keer hebben we een jongeman gehad die afgekoeld was tot een temperatuur van 25 graden. Hem hebben we niet meer kunnen redden."

"Wat we ook heel vaak zien is wat we 'pie de patera' noemen (letterlijk vertaald: 'botenvoet', nvdr.). Dat is een infectie aan de voeten, doordat de migranten in de bootjes dagenlang met hun voeten in met uitwerpselen vervuild water zitten. Ook daarvan kunnen ze doodgaan."

Op El Hierro wonen zo'n 11.000 mensen, verspreid over 3 dorpen. Om het eiland te ontlasten, worden volwassen migranten die hier aankomen zo snel mogelijk overgebracht naar grotere eilanden, zoals Tenerife en Gran Canaria. 

In een oude arbeiderswijk op een schiereilandje in de hoofdstad van Gran Canaria zijn 2 tijdelijke opvangcentra opgericht. In de buurt lopen veel mannen uit landen als Senegal, Mali, Ivoorkust en Gambia, maar ook steeds meer vrouwen maken de oversteek. Soms alleen, soms met hun kinderen. Soms zijn ze ook zwanger: de zwangerschappen zijn al te vaak het gevolg van verkrachtingen onderweg.

Bijna niemand wil herkenbaar in beeld over zijn ervaringen vertellen. Allemaal zijn ze bang dat de beelden op sociale media de ronde zullen doen. Allemaal vertellen ze gruwelverhalen. 

Ook Ibrahim hangt rond op het voetbalveldje. Een maand geleden is hij op een boot gestapt in de Mauritaanse hoofdstad Nouakchott. "Een vriend bracht me in contact met een smokkelaar", zegt hij. "Het was een Arabier, ik heb hem alleen 's nachts gezien, hij droeg altijd een bivakmuts."

"Ik wist dat de overtocht gevaarlijk was", zegt Ibrahim. "Maar wat moet ik anders? Ik ben 37 en mijn moeder moet mij nog altijd onderhouden, omdat ik zelf geen inkomen heb. We horen al jaren over de vele doden. Boten die vertrekken en waar niemand ooit nog iets van verneemt. Tja, dan weet je dat iedereen dood is hé", zegt hij. 

De prijzen voor de overtocht lopen op tot 1.500 euro. "Op zaterdagnacht kreeg ik het sein dat we gingen vertrekken", zegt Ibrahim. "We waren met zowat 180. Een klein bootje bracht ons naar een grotere boot op volle zee. Vanaf toen begonnen we ons leven te riskeren."

2 Senegalese jongens zaten met 88 mensen op een rubberboot van 9 meter geprangd. Op volle zee sloeg de boot lek en viel de motor uit, ze zwalpten nog 3 uur rond voor ze gevonden werden. De jongens zijn piepjong. Hun moeder hebben ze pas vlak voor vertrek verteld dat ze de oversteek zouden wagen. Ze smeekte hen om terug te keren, maar dat wilden ze niet.

"Sinds september vorig jaar zijn de aankomsten flink beginnen te stijgen", zegt journalist Txema Santana. In Senegal is er politieke onrust sinds een oppositieleider is gearresteerd. 

"Veel Senegalese vissers zijn ook hun broodwinning kwijt, doordat grote Europese en Chinese visbedrijven de zee leegvissen. Daarbij komt nog een versnelde verwoestijning door de klimaatverandering", zegt Santana. "Al die factoren spelen een rol."

Maar sinds begin dit jaar vertrekken de bootjes vooral vanuit Mauritanië, een buurland van Senegal. Begin februari reisden de Spaanse premier Sánchez en Europees Commissieleider Ursula von der Leyen daarom naar het land. 

Ze beloofden er ruim 200 miljoen euro om de migratie en de mensensmokkel tegen te gaan. Nu trekt ook Belgisch minister van Asiel en Migratie Nicole De Moor met Europees Commissaris voor Migratie Ylva Johansson naar Mauritanië, in een poging om een 'strategisch partnerschap' af te sluiten.

Sindsdien wordt meer gecontroleerd op de vertrekplaatsen in Mauritanië, vertelt een smokkelaar aan collega en Afrika-expert Stijn Vercruysse in de hoofdstad Nouakchott. Volgens hem is de prijs voor de overtocht verdubbeld, omdat het risico groter is geworden. 

Sinds half februari zijn er inderdaad veel minder bootjes aangekomen op de Canarische Eilanden. Maar het weer is ook al weken erg slecht. 

Toch gelooft niemand op de Canarische Eilanden écht dat de migratie hier nu zal stoppen. "Door geld te geven maakt de Europese Unie zichzelf ook kwetsbaar voor chantage", zegt journalist Txema Santana. "De overheden van de vertreklanden zien Europa als de rijke broer. En als ze meer geld willen, zetten ze gewoon de poort weer even open."

Door de vele controles zoeken smokkelaars ook weer andere routes, die vaak nog gevaarlijker zijn. Dat weten ook de eilandbewoners hier. Vroeger staken de bootjes over op het kortste punt, nu varen ze veel sneller de open oceaan op.

El Hierro is niet alleen het kleinste, maar ook het meest westelijke eiland van de Canarische archipel. Als een bootje dit eiland mist, is er alleen nog de onmetelijke oceaan. Er zijn verschillende verhalen bekend van boten met gemummificeerde lichamen van Afrikaanse migranten die aanspoelen op de Caraïben en in Brazilië.

Op de Canarische Eilanden horen we hier en daar stevige kritiek op de linkse Spaanse regering. Een deel van de inwoners legt de oorzaak voor de toegenomen migratie daar. Op Gran Canaria tonen inwoners ons filmpjes van vechtende migranten onder hun raam. Maar op El Hierro horen we meer mildheid en begrip. Wij zijn zelf een volk van emigranten, zeggen heel wat mensen.

In het dorp La Frontera ontmoeten we Teseida en Gilberto. Zij hebben tijdelijk 2 Senegalese jongens in huis genomen. Adama is 12, Baye 9. Ze hebben verschillende moeders, maar dezelfde vader. Toen hun vader hen in augustus meenam op een boot naar de Canarische Eilanden bleven hun moeders, broers en zusjes achter.

De 2 jongens zijn nooit naar school geweest, de 12-jarige Adama werkte samen met zijn vader als visser in Senegal om het gezin te onderhouden. Omdat Adama's vader visser was, kon hij de boot besturen. Bij aankomst is hij gearresteerd, op verdenking van mensensmokkel.

Sinds begin december verblijven de jongens bij Teseida en Gilberto. Dat hun vader in de gevangenis zit, weten ze niet. Hoelang ze van hem gescheiden zullen zijn, ook niet. Mogelijk blijven ze tot hun 18e onder voogdij.

Op het kleine kerkhof van de gemeente El Pinar op El Hierro liggen een 15-tal migranten begraven. Een enkeling heeft een naam gekregen - vaak na een lange zoektocht van familieleden en hulporganisaties. 

Maar de meeste doden bereiken nooit het eiland, ze verdwijnen met hun bootje spoorloos in zee, of worden door overlevenden in zee gegooid. De Spaanse NGO Caminando Fronteras houdt zich bezig met de zoektocht naar vermisten. 6.000 migranten kwamen vorig jaar om op de route, stelt hun laatste jaarrapport. Wellicht is dat cijfer ook een fameuze onderschatting.

"Ik zou dit nooit, nooit, nooit meer doen", zegt een jonge Senegalees ons. "Ik zeg tegen al mijn vrienden dat ze niet mogen vertrekken. Maar ik krijg het niet uit hun hoofd gepraat. 'Jij bent er toch geraakt', zeggen ze dan. En dat geeft hen weer moed."

Ook Ibrahim wil niet dat zijn 18-jarige zoon ooit zoiets doet. "Je ziet zo'n vreselijke dingen, ik zou het mijn ergste vijand niet toewensen. Vooral de nachten zijn hels, het is koud, je ziet alleen maar water, je gedachten malen. Eén man op onze boot was zo bang van het water dat hij midden in de nacht overboord sprong. We hebben met zijn allen een halfuur lang alles uit de kast moeten halen om hem eruit te halen. Maar we hebben het allemaal overleefd."

Toch zou hijzelf - ondanks alles - opnieuw vertrekken. "Ik had geen keus, ik ben de oudste, ik moet het gezin onderhouden. Ik kan mijn zoon nog geen 5 cent geven. Mijn moeder ziet elke dag verschrikkelijk af om ons in leven te houden. Ik ga nog liever dood dan dat ik dat nog langer moet aanzien."