"Een toekomst vol beloften" maar ook "aanval op vrijheid en democratie": president Joe Biden geeft 'State of the Union'

De State of the Union is de jaarlijkse toespraak van de Amerikaanse president voor het Congres waarin hij zijn plannen voor het komende jaar bekendmaakt. Het is de belangrijkste speech van de president in het parlement. Naar deze State of the Union werd om meer dan een reden uitgekeken.

In november zijn er presidentsverkiezingen in de VS, en Biden is kandidaat voor een tweede ambtstermijn. De State of the Union is dit jaar nog meer dan anders een gelegenheid om zichzelf te profileren en verwezenlijkingen in de verf te zetten.

Nog los van de verkiezingen zijn er veel hete hangijzers in binnen- en buitenland, zoals het migratiebeleid aan de grens met Mexico, het recht op abortus en rechten voor de LGBTQIA+-gemeenschap, hulp voor Oekraïne in de oorlog tegen Rusland en de steun voor Israël bij de oorlog in de Gazastrook.

Rode draad die zowat alles beïnvloedt, is de sterk gepolariseerde Amerikaanse politiek. Met een verdeeld Congres (de Senaat heeft een Democratische meerderheid, het Huis van Afgevaardigden een Republikeinse, red) blijven heel wat dossiers hangen. Bovendien is er de groeiende invloed van een radicale vleugel van de Republikeinen die aansluit bij voormalig president Donald Trump.

Biden maakte in zijn State of the Union, die net iets meer dan uur duurde, een geanimeerde en strijdlustige indruk. Meer dan eens week hij van zijn script af, zonder dat hij de draad leek te verliezen. De toon werd al in de eerste minuten gezet. "We staan voor een uniek moment in onze geschiedenis. Ik wil het Congres en het Amerikaanse volk wakker schudden. Sinds president Lincoln en de Amerikaanse Burgeroorlog zijn vrijheid en democratie in ons land nooit meer op die schaal aangevallen."

"Vrijheid en democratie worden echter niet alleen bij ons bedreigd, maar ook in de rest van de wereld. De Russische president Vladimir Poetin zit op ramkoers, met een oorlog in Oekraïne en het zaaien van chaos in Europa. Als iemand in deze zaal denkt dat hij daar zal stoppen, verzeker ik u: dat zal hij niet doen. Oekraïne kan Poetin stoppen als we hen steunen. Maar die steun wordt geblokkeerd door zij die willen dat we weglopen van ons leiderschap in de wereld."

Oekraïne heeft bij de VS al meermaals aangedrongen op broodnodige hulp om Rusland de baas te kunnen blijven. In het Congres ligt al lang een militair en financieel hulppakket op tafel, maar het raakt niet goedgekeurd omdat de Republikeinen hun steun weigeren, mede onder invloed van Trump. Biden liet niet na om Trump met de vinger te wijzen, zonder hem bij naam te noemen.  

"Mijn voorganger, een voormalige Republikeinse president, zei tegen Poetin: 'Doe wat je wil'. Dat is een citaat, een voormalig president heeft dat echt gezegd. Hij onderwerpt zich daarmee aan een Russische leider. Ik vind het schandalig. Het is gevaarlijk. Het is onaanvaardbaar!"

Het was de eerste, maar niet de enige keer dat Trump aan bod kwam in Bidens toespraak. De president haalde meermaals fors uit naar zijn rivaal. Hij verwees naar de bestorming van het Amerikaanse parlement op 6 januari 2021, enkele weken voor de eedaflegging van Biden.

"Opstandelingen zetten het mes op de keel van de Amerikaanse democratie. Ze faalden, maar we moeten eerlijk zijn dat die dreiging blijft. Democratie moet blijven worden verdedigd. Mijn voorganger en sommige onder jullie proberen de waarheid van 6 januari 2021 te begraven. Ik doe dat niet. Dit is een moment om de waarheid te spreken en de leugens te begraven. De simpelste waarheid: je kan niet alléén van je land houden als je wint."

"Het leven heeft mij geleerd om vrijheid en democratie te omarmen, een toekomst gebaseerd op de kernwaarden die Amerika definiëren: eerlijkheid, morele kracht, waardigheid, gelijkheid. En nu vertellen mensen van mijn leeftijd een ander verhaal: een Amerika van wrok en wraak. Dat ben ik niet."

Zoals verwacht was er ook aandacht voor het conflict in de Gazastrook. Daar is intussen al 5 maanden een oorlog aan de gang tussen Israël en de radicale Palestijnse beweging Hamas. Daarbij zijn al tienduizenden inwoners van Gaza om het leven gekomen, nog meer mensen zijn intern op de vlucht. Wereldwijd wordt het gebrek aan humanitaire hulp aangeklaagd.

De VS is de belangrijkste bondgenoot van Israël, maar zowel internationaal als in eigen land krijgt Biden kritiek omdat hij niet méér doet om de bevolking in de Gazastrook te steunen. Voor het Congres herhaalde Biden alvast zijn oproep tot een onmiddellijk staakt-het-vuren van 6 weken. Daarnaast drong hij er bij Israël op aan om meer humanitaire hulp binnen te laten. Hulp mag geen onderhandelingskaart zijn.

Biden bevestigde daarnaast ook wat gisteren al bekendgeraakt was: het Amerikaanse leger zal een tijdelijke haven bouwen voor de kust van Gaza. Daar kunnen grote schepen voedsel, water, medicijnen en materiaal voor tijdelijke onderkomens afleveren voor de Palestijnse bevolking.

"Deze tijdelijke haven zal een enorme toename mogelijk maken van de hoeveelheid humanitaire hulp die dagelijks Gaza binnenkomt", aldus Biden. Hij voegde er nog aan toe dat "er geen Amerikanen voet aan land zullen zetten."

Veel aandacht voor binnenlandse thema's, met de Amerikaanse economie voorop. Die had zwaar te lijden onder de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne, maar beleefde volgens Biden onder zijn presidentschap de grootste opleving ooit.

"Ik heb een economie geërfd die op instorten stond. Nu wordt onze economie door de wereld met afgunst bekeken", zei Biden trots. Waarna een lange opsomming van economische succesverhalen volgde. "In 3 jaar tijd is een recordaantal van 15 miljoen banen gecreëerd. De werkloosheid is op het laagste niveau in 50 jaar. Meer mensen dan ooit tevoren hebben een ziekteverzekering."

"In plaats van producten uit het buitenland in te voeren en Amerikaanse jobs uit te besteden, voeren we nu Amerikaanse producten uit en creëren we Amerikaanse jobs, hier, waar ze thuishoren. De lonen blijven stijgen, de inflatie blijft dalen. De inflatie is gezakt van 9 naar 3 procent, het laagste cijfer ter wereld. En Amerikanen beginnen het te voelen, het consumentenvertrouwen scheert hoge toppen."

Biden is vast van plan volop de optimismekaart te trekken, als antwoord op de voortdurende aanvallen over de teloorgang van de VS door Trump. "Het haalt misschien niet de krantenkoppen, maar in duizenden steden en dorpen schrijft het Amerikaanse volk het verhaal van de grootste opleving ooit. Dit schetst een toekomst vol beloften."

Zo wil Biden meer investeren in betaalbare huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg. Ook moeten de belastingen eerlijker worden geïnd, "want geen enkele miljardair zou minder belastingen moeten betalen dan een leerkracht, een loodgieter en een verpleegster."

Het migratiebeleid aan de grens tussen de VS en Mexico is nog zo'n heet hangijzer. Het aantal mensen dat vanuit Mexico illegaal de grens oversteekt neemt sterk toe. Vorig jaar ging het om 2,5 miljoen mensen. In het Congres ligt een voorstel voor een strengere grensbeveiliging op tafel. Het is een compromis, onderhandeld door zowel Democraten als Republikeinen, maar het wordt tegengehouden door aanhangers van Trump.

"Dit voorstel zou levens redden, orde aan de grens brengen", zegt Biden. En ook hier kreeg Trump een veeg uit de pan. "Ik krijg te horen dat mijn voorganger leden van de Senaat opbelt en eist dat ze het voorstel blokkeren. Hij voelt dat het een politiek verlies zou zijn voor hem, en een politieke winst voor mij. Maar het gaat niet over hem, en ook niet over mij."

Biden verwees ook naar Trump toen hij het had over het recht op abortus en de recente disscussie rond ivf na een beslissing van het Hooggerechtshof van de staat Alabama. "Welke vrijheden willen jullie nog afnemen", klonk het.  

In zijn State of the Union kwam Biden ook terug op zijn leeftijd. Bij zijn eedaflegging in 2021 was hij al de oudste president ooit in het Witte Huis. Nu is hij 81 jaar. Als hij herverkozen wordt, zal hij aan het einde van die termijn 86 jaar zijn. Zijn leeftijd is een element waar Donald Trump (zelf 77 jaar), maar ook een deel van de Amerikaanse bevolking én leden van zijn eigen Democratische partij zich vragen bij stellen.

"Ik weet dat ik er niet zo uitzie, maar ik loop hier al een tijdje rond", grapte Biden. "Als je mijn leeftijd bereikt, worden sommige dingen duidelijker dan ooit. Gedurende mijn hele carrière is mij verteld dat ik te jong of te oud ben. Jong of oud, ik heb altijd geweten wat standhoudt."

"Ik ben optimistisch, dat ben ik echt. Beste landgenoten, de kwestie waar ons land voor staat, is niet hoe oud wij zijn, maar hoe oud onze ideeën zijn."

Biden sloot zijn State of the Union hoopvol af. "Ik zie een toekomst voor alle Amerikanen. Ik geloof in jullie, het Amerikaanse volk. Jullie zijn de reden dat ik nooit méér optimistisch geweest ben over onze toekomst". Hij riep Amerika op om die toekomst samen te bouwen. "Laat ons herinneren wie wij zijn. We zijn de Verenigde Staten van Amerika. Er ligt niets buiten onze mogelijkheden als we het samen aanpakken."

Bidens toespraak werd zoals verwacht onthaald op applaus door Democraten en gejoel door Republikeinen. Na afloop bleef Biden nog lang in het Congres om handen te schudden en selfies te nemen met Congresleden. Hij deed dat ook tijdens de repliek van de Republikeinse Katie Britt, die door haar partij was aangeduid om namens de Republikeinen officieel te reageren. De Amerikaanse zender CNN schrijft dat Biden nog altijd aanwezig was toen de lichten voor de televisie-opnames doofden.