Verkiezingen Portugal: na acht jaar socialisme maakt Zuid-Europees land een ruk naar rechts

De verkiezingen waren nodig nadat premier António Costa onverwacht ontslag had genomen door een corruptieschandaal in zijn directe omgeving. Hij bleef als waarnemer in functie.

De centrumrechtse Democratische Alliantie (AD) onder leiding van topkandidaat Luis Montenegro haalde met 99 procent van de stemmen geteld en nog vier van de 230 zetels van het parlement te verdelen 29,49 procent van de stemmen, ofwel 79 zetels. De Socialistische Partij van de opgestapte premier Costa behaalde 28,66 procent, ofwel 77 zetels. Pedro Nuno Santos, de nieuwe leider van de Socialistische Partij, liet al weten dat zijn partij klaar is om de oppositie in te gaan.

Het rechts-populistische Chega (‘Genoeg’ in het Portugees) van voormalig tv-sportcommentator Andre Ventura eindigde op 18 procent (48 zetels), een enorme winst vergeleken met de 7 procent bij de vorige verkiezingen.

Het vormen van een regeringscoalitie zal moeilijk worden, omdat de Democratische Alliantie niet de meerderheid heeft en partijleider Luis Montenegro heeft gezegd dat hij niet met Chega wil samenwerken. De steun van de ondernemersvriendelijke nieuwe partij Liberaal Initiatief (acht zetels) zal niet voldoende zijn en naar verwachting zal Montenegro onder druk komen te staan om toch met Chega in zee te gaan.

De parlementsverkiezingen vonden plaats in de schaduw van corruptieschandalen bij staatsluchtvaartmaatschappij TAP en lithium- en waterstofprojecten. Als lagelonenland is Portugal ook bijzonder zwaar getroffen door onder meer woningnood en inflatie.

Bij de vorige verkiezingen, twee jaar geleden, behaalden de socialisten een absolute meerderheid van de zetels in het parlement. Maar deze keer maakt het parlement een ruk naar rechts, met de opmars van de jonge rechts-populistische partij Chega.

“Die stijging is een tendens die ook in andere landen in Europa gezien wordt”, zegt de politieke wetenschapper Santana Pereira. “Tot 2019, toen Chega opgericht werd, was Portugal een veilige haven, die gespaard bleef van populisme. Maar het was een kwestie van tijd tot die zijn intrede deed.”

“De voedingsbodem was er”, benadrukt hij. Volgens hem leefden er al “populistische attitudes” tegenover de politieke elite in de publieke opinie. Hij besluit dat het alleen ontbrak aan “iemand die in staat is om een overtuigend politiek project voor te leggen en dat die persoon André Ventura was”.

De rechtenprofessor van 41 jaar, een voormalige seminariestudent en belastinginspecteur, raakte bekend als voetbalcommentator op tv. Nadien liet hij zich opmerken door uithalen naar de zigeunergemeenschap, toen hij nog militant was bij de belangrijkste centrumrechtse partij.

Met de oprichting van Chega mikte hij op de proteststem tegen corruptie en tegen het politieke systeem dat tot stand kwam na de Anjerrevolutie. Die geweldloze militaire staatsgreep maakte een eind aan decennia rechts autoritair bestuur. In april viert Portugal vijftig jaar Anjerrevolutie.

De leider van de centrumrechtse Democratische Alliantie gaf al te kennen dat hij nooit zou samenwerken met Ventura om aan de macht te komen. “We moeten alles geven tot de laatste seconde. Niet alleen om te winnen, maar ook om de stabiliteit” van een toekomstige regering, zei Montenegro, die wil vermijden dat hij zou afhangen van steun van Chega. Gezien de uitslag is het afwachten of die belofte kan standhouden.