“Liever vier dagen langer maar kwaliteitsvol lesgeven, dan een vijfde dag de leerlingen zonder leerkracht over andere klassen te verdelen.” In basisschool Instituut van de Ursulinen in Koekelberg dwingt het lerarentekort de school tot verregaande maatregelen. “Het is echt overleven”, zegt Nancy De Boey, coördinerend directeur basisonderwijs van de scholengroep Annuntiaten Brussel, waaronder het Instituut van de Ursulinen valt. “Er zijn nog maar drie leerkrachten om les te geven op woensdag.”

Het bestuur is al langer op zoek naar alternatieve organisatievormen. Soms zijn dat “wilde ideeën”. Eén ervan is om onderwijs per graad te organiseren. Een ander om de beste leerlingen van elke klas na een uitleg samen in een lokaal te plaatsen. Uiteindelijk wordt een aanvraag ingediend om tot het einde van het schooljaar over te stappen op een vierdaagse lesweek.

Dat toont opnieuw hoe nijpend het lerarentekort in Brussel is. Vorige week raakte al bekend dat er verschillende klassen sluiten in twee lagere scholen in Schaarbeek. Verschillende GO!-scholen stapten al over naar een vier­daagse schoolweek.

Mooie idealen

Dat er in Brusselse scholen ingrijpende stappen worden gezet, is onvermijdelijk. Een nieuwe analyse van Katholiek Onderwijs Vlaanderen toont hoe penibel de situatie in veel scholen is. Hoewel er momenteel 80 niet-ingevulde vacatures zijn bij 64 Brusselse basisscholen, is de reële impact van het leraren­tekort ruim drie keer groter. Het gaat om 277 voltijdse leerkrachten die ontbreken.

“De cijfers zijn vertekend door kortetermijnoplossingen en proeftuinen”, zegt Karen Luyckfasseel, coördinerend directeur basis­onderwijs van Sint-Goedele Brussel. Scholen grijpen massaal naar nood­oplossingen: leerkrachten presteren extra uren, gepensioneerden springen bij en een enorme groep mensen zonder onderwijs­ervaring wordt ingezet voor de klas. Op 64 basisscholen zijn er de afgelopen jaren 132 voltijdse zijinstromers zonder pedagogisch diploma gestart; 46 van hen volgen op dit moment geen lerarenopleiding.

Dat geeft een extra dimensie aan de discussie. Het lerarentekort blijft groot, het tekort aan leraren is nog veel groter. “Op dit moment lijkt het alsof vacatures worden ingevuld, maar die zijn niet ingevuld door leerkrachten. Die zijn ingevuld door mensen zonder pedagogisch diploma. In de praktijk is het lerarentekort nog nooit zo erg geweest”, zegt Luyckfasseel.

De Brusselse scholen zijn de zijinstromers dankbaar, maar ze brengen ook lasten met zich mee. “Veel mensen komen vanuit een ideaal naar het onderwijs. Ze dienen vaak een bedrijfswagen en heel wat loon in om voor zingeving te kiezen. Dat is heel mooi. Alleen is een school geen bedrijf. Je kunt bij ons niet rustig enkele maanden opgeleid worden – zeker niet in deze tijden”, zegt De Boey.

“Nu denken mensen dat iedereen voor de klas kan staan”, vult Luyckfasseel aan. “Maar als we spreken over onderwijskwaliteit, dan heb je toch een bepaald aantal gediplomeerde leerkrachten nodig.” De bestaande groep leerkrachten voelt dan ook veel druk. “Zij moeten die mensen meenemen in het verhaal. Daar zijn geen uren voor, dus dat gebeurt tijdens de middagpauze of na de schooluren. Maar wij hebben ook recht op pauze.”

Uitvallen

Je kunt de Brusselse scholen geen naïviteit verwijten. Behalve noodmaatregelen namen ze al preventieve maatregelen aan de slag. Dit schooljaar werden in de katholieke basisscholen 51 voltijdse jobs niet ingericht door het lerarentekort. In heel wat scholen worden klassen al sinds de start van het schooljaar samengezet, of zijn bepaalde klassen of zorgtaken niet in het leven geroepen, net om minder personeel te moeten zoeken.

De twee pittige jarenlaten zich ondertussen voelen in de teams. “Leerkrachten beginnen uit te vallen”, merkt Luyckfasseel. “Er zijn momenteel veel zieken. Dat gaat van de griep tot langdurig zieken. Sommigen krijgen een burn-out, anderen moeten een paar weken rust en energie tanken.” Veel marge is er niet. “Als je al met een minimale bezetting bent, en er zijn twee mensen ziek, dan is er een groot probleem om kinderen op te vangen.”

De komende maanden blijft de situatie in Brusselse basisscholen spannend. “Er moet niet veel meer gebeuren voor er nog een sluiting komt. Er zijn scholen in onze groep waarvan we denken: als er nu nog iemand vertrekt, kunnen we niet beloven dat we geen klassen moeten sluiten”, zegt Luyckfasseel.

In het Brusselse secundair onderwijs speelt dezelfde problematiek. Hoewel er momenteel maar 28 vacatures openstaan bij tien middelbare scholen, wordt de reële impact op 114 voltijdse jobs geschat. Het katholiek onderwijs roept daarom op om extra inspanningen te doen voor de grootstedelijke context. “Het gebrek aan duurzame en doortastende maatregelen, die al lang door de onderwijsverstrekkers worden gevraagd, laat zich het sterkst voelen in Brussel”, zegt directeur-generaal Lieven Boeve. Een van de pistes die volgens katholieke scholen overwogen moet worden, is een versnelde anciënniteitsopbouw.

“De beweging van Brussel naar Vlaanderen is al jaren aan de gang. Hoewel leerkrachten ontzettend graag werken in onze Brusselse scholen, zien ze hun kans om dichter bij huis te gaan werken”, zegt De Boey. Vroeger was de vaste benoeming nog een stok achter de deur om leerkrachten te houden. “Vandaag houdt dat hen zelfs niet tegen. Na vijftien kalenderdagen opzeg kunnen ze in het midden van het schooljaar vertrekken.”

Lees ook

Brusselse scholen voeren vierdagen­week in als gevolg van lerarentekort 

 Opinie | Catastrofe in het onderwijs: we staan erbij en kijken ernaar