Gedetineerde werd 72 uur gemarteld in Antwerpse gevangenis: hoe kon dit ongemerkt gebeuren?

Dinsdagavond 12 maart. In de gevangenis aan de Begijnenstraat in Antwerpen haast directeur An Janssens zich door de gangen. De vorige dag vond er een staking van de cipiers plaats, waardoor de gedetineerden nog minder dan anders hun cel konden verlaten. De frustratie liep hoog op, maar het gewone gevangenisleven leek net terug op gang te komen. Tot een van de cipiers alarm slaat bij Janssens. Die trekt zelf naar de cel.

Wat ze daar treft, tart alle verbeelding: terwijl zijn celgenoten schijnbaar zitten te kaarten, ligt één man onder een deken verstopt. Als Janssens het deken wegtrekt, ziet ze meteen dat de man er slecht aan toe is. Hij heeft brandwonden. Volgens Het Laatste Nieuws is ook zijn hoofd deels kaalgeschoren en zijn gezicht in elkaar geslagen. Janssens belt de hulpdiensten. Die voeren het slachtoffer in levensgevaar naar het ziekenhuis.

In een mail aan het gevangenispersoneel geeft Janssens aan nog nooit zulk ernstig geweld tussen gedetineerden meegemaakt te hebben. De vraag op ieders lippen is dan ook: hoe kon dit gebeuren? Het slachtoffer zou minstens 72 uur lang gefolterd zijn, dus nog voor de staking begon. In die tijd zou hij onder meer verkracht zijn met een bezemsteel en een boterham met uitwerpselen hebben moeten eten.

Naar de aanleiding van het geweld hebben we het raden. De daders lijken in filmpjes, die ze maakten met een smartphone en online verspreidden, hun slachtoffer van pedofilie te beschuldigen. De man zit in de cel wegens moordpoging op de vriend van zijn ex-vriendin, maar werd volgens Het Laatste Nieuws in 2017 veroordeeld voor de verkrachting van een 14-jarige en de aanranding van een 16-jarige.

Overbevolking

De vakbonden wezen al snel naar de overbevolking van de gevangenissen. Op 1 maart verbleven er in de Belgische gevangenissen zo’n 12.359 gevangenen, terwijl er maar plaats is voor 10.743 van hen. 250 gedetineerden slapen daardoor op een matras op de grond. “Zes gedetineerden 23 uur per dag laten samenhokken in een cel voor vier: natuurlijk leidt dat tot spanningen”, aldus Alain Blancke van de christelijke vakbond ACV.

De gevangenis van Antwerpen staat bekend als een van de meest dichtbevolkte in Vlaanderen. Maar ook in andere gevangenissen neemt geweld toe door de benauwde leefomstandigheden, zegt hoofd penitentiair assistent in de gevangenis van Brugge en ACV-afgevaardigde Peter Millecam. “Door de overbevolking wordt er bijna dagelijks gevochten in de gevangenissen”, aldus Millecam. “Zware incidenten zoals dit zijn uitzonderlijk, maar geweld tegen andere gedetineerden of beambten is zeker niet uniek.”

Millecam ervaart zelf hoe moeilijk het is om in die omstandigheden zicht te krijgen op wat er achter de celdeuren afspeelt: “Als cipier komen we niet zo vaak in de cel zelf. Er is dagelijks een controle van de ramen en muren aan de buitenkant, en we controleren bij wijze van steekproef een cel per leefeenheid. Voor meer grondige controles hebben we simpelweg niet genoeg personeel. Dus moeten we ons beperken tot kleine signalen, bijvoorbeeld tijdens de verdeling van het eten. Maar sommige gevangenen zijn zodanig goed in alles camoufleren en het slachtoffer intimideren, dat we ook dan onmogelijk kunnen weten wat er zich achter de gesloten deur afspeelt.”

Professor criminologie Kristel Beyens (VUB) wijst ook op het gebrek aan activiteiten en de overbevolking als mogelijke verklaring, maar is toch verbaasd over de ernst en duur van de feiten. “Het klopt dat gedetineerden soms 23 uur lang als ratten in hun cel opgesloten zitten, en de agressie zal daardoor wel toenemen. Maar dat verklaart de omvang van de feiten niet, of dat ze zo lang onopgemerkt bleven. Het personeel zou het toch moeten opmerken als iemand dagenlang onder een deken ligt?”

Intern onderzoek

Niettemin wees men tijdens het actuadebat over het incident in de commissie Justitie woensdagmiddag naar de overbevolking en het personeelstekort. “We weten al heel lang dat er een probleem is in de gevangenissen”, zegt federaal parlementslid Sophie De Wit (N-VA) aan De Morgen. “De vorige regering met N-VA heeft daarom een masterplan afgeklopt, waarin onder meer nieuwe gebouwen gepland stonden. Maar dat plan heeft Vivaldi volledig links laten liggen.”

Minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open Vld) betuigde in de commissie zijn steun aan het slachtoffer en het personeel van de gevangenis, maar wil nog wachten met grote conclusies uit de gebeurtenis te trekken. Woensdag maakte het parket van Antwerpen immers bekend een onderzoek te starten. De vijf celgenoten werden gearresteerd, van wie drie op verdenking van poging tot moord, verkrachting, foltering en mensonterende behandeling, de andere twee voor schuldig verzuim. De gevangenis van Antwerpen start een intern onderzoek naar hoe de feiten konden gebeuren.

Van Tigchelt benadrukte daarnaast dat er deze legislatuur 1.200 extra plaatsen in de gevangenissen zijn gecreëerd en er 611 personeelsleden extra zijn. Op korte termijn moet een uitbreiding van het penitentiair verlof de druk verlichten. Maar daar zijn de vakbonden het niet mee eens. “We vragen dat de minister de pauzeknop induwt op de uitvoering van korte en alternatieve straffen, zoals elektronisch toezicht”, aldus Eddy De Smedt van de liberale vakbond VSOA. “Alleen zo kan je voor verlichting zorgen. Niet door iemand afwisselend een maand in en uit de gevangenis te laten.”

Vanaf donderdag 22 uur was er sowieso een 24 uursstaking gepland in alle Belgische gevangenissen. Die gaat nog altijd door.