Toen drie jaar geleden de eerste berichten over PFAS de buitenwereld bereikten, ging het in de eerste plaats over de werken met vervuilde grond van de Oosterweelverbinding. Maar de contouren over hoe diep Vlaanderen in de forever chemicals begraven zit, tekenen zich steeds duidelijker af. De Vlaamse afvalstoffenmaatschappij Ovam is volop bezig met een onderzoek naar 831 plaatsen in Vlaanderen waar er mogelijk blusschuim gebruikt is met veel PFAS in. Hetzij als brandweeroefenterrein, hetzij bij grote industriebranden waar blusschuim gebruikt is.

Nog maar vijftien dossiers zijn volledig afgerond na diverse bodemonderzoeken, maar in zeven daarvan blijken er zoveel PFAS in de bodem te zitten dat een sanering noodzakelijk is. Op basis van de lopende bodemonderzoeken schat Ovam dat alleen al voor de brandweersites 220 gronden afgegraven of gereinigd zullen moeten worden.

Voor die zeven dossiers heeft het Departement Zorg geadviseerd nog strengere maatregelen af te kondigen dan de no-regretmaat­regelen die initieel van kracht waren. Die kunnen inhouden dat je beter geen putwater gebruikt of ­eieren van eigen kippen eet. “Veelal betekent de verstrenging een grotere perimeter voor maatregelen rond de site”, zegt woordvoerder Joris Moonens.

Asbest

De teller van vervuilde sites zal ongetwijfeld nog veel hoger oplopen. Behalve de brandweersites zijn er nog 4.000 risicoplaatsen opgelijst die mogelijk ook met PFAS verontreinigd zijn. Van de in totaal nog maar 89 afgeronde bodemonderzoeken, blijken er 21 voor een sanering te staan. Het kabinet van Vlaams minister van Omgeving ­Zuhal Demir (N-VA) vergelijkt de saneringsgolf die Vlaanderen te wachten staat met de grote inspanningen die nodig zijn om asbest te verwijderen. “Het zal decennia duren voor alles gesaneerd is, en die operatie zal honderden miljoenen euro’s kosten”, zegt kabinetschef ­Andy Pieters.

De grote vraag is wie zal moeten opdraaien voor de kosten. Het principe geldt dat ‘de vervuiler ­betaalt’. Voor de sanering van de 3M-fabriek in Zwijndrecht kreeg de Vlaamse regering 571 miljoen van de chemiereus om de PFAS-vervuiling te compenseren. Op de site van de oude Opel-fabriek in Antwerpen loopt er nu een saneringsoperatie die afgerond 4 miljoen euro bedraagt voor een eerste fase, waarvoor Ovam en het Havenbedrijf de kosten dragen.

Maar wie draait op voor de sanering van de brandweersites? De burgemeesters zijn er niet gerust op. “Als die kosten volledig op de kap van de gemeenten komen, zouden er veel failliet gaan”, zegt Joop Verzele (CD&V), burgemeester van Kruisem, een van de gemeenten waar een sanering nodig is.

De gemeenten vragen een Vlaams saneringsfonds om die kosten te betalen. Volgens het ­kabinet-Demir wordt daar samen met andere gewesten aan gewerkt. Vlaanderen bekijkt of de Europese regelgeving kan worden uitgebreid om producenten meer aansprakelijk te maken voor de saneringskosten.

Volgens specialist aansprakelijkheidsrecht Evelien de Kezel (UAntwerpen) koesteren de overheden beter niet te veel hoop. ­“Bedrijven hebben kennis over de effecten van hun producten achtergehouden, maar dat is vooral relevant voor claims rond gezondheidsschade. Voor saneringskosten zal een overheid via het aansprakelijkheidsrecht niet veel kunnen doen, omdat de relevante termijnen daarvoor vaak al voorbij zijn”, klinkt het. “We kunnen ­alleen maar hopen dat een overheid in de toekomst strengere ­regels rond bijvoorbeeld normering oplegt aan bedrijven om het leef­milieu te beschermen, en dat ze die ook handhaaft.”

Lees ook

Lees ook

Buurtcomités starten zelf bloedonderzoeken PFAS bij buurtbewoners op 

Saneren is erg complex. Hoe dat proces verloopt, hangt onder meer af van de bodemsoort, de ernst van de verontreiniging en het soort PFAS. “Je kunt de vervuilde grond afgraven en storten, verbranden of reinigen”, zegt Ovam-woordvoerder Jan Verheyen.

Maar saneren heeft geen zin als er PFAS in de grond blijven lekken. De brandweer is voor ‘huis-tuin-en-keuken-branden’ ondertussen overgeschakeld op fluorvrij blusschuim, maar voor complexe, industriële branden kan ze in uitzonderlijke gevallen wel nog blusschuim met PFAS inzetten. “Enkele jaren geleden was de kwaliteit van fluorvrije blusschuimen daarvoor nog niet goed genoeg. Intussen is dat wel het geval, maar alles vervangen is een ingewikkeld proces”, zegt Frederik Vercruysse van Brandweerzone Antwerpen.

Lees ook

PFAS pesticiden alomtegenwoordig op groenten en fruit, maar “er zijn zeker alternatieven”