Europese lidstaten willen dan toch dat grote bedrijven verantwoordelijk worden voor uitbuiting en milieuschade van leveranciers

Grote Europese bedrijven moeten in hun productieketen duurzaam ondernemen vooropstellen. Dat is kort samengevat wat de zorgplichtwet ambieert. Het is de bedoeling dat die bedrijven zaken als kinderarbeid, slavernij, uitbuiting, vervuiling en biodiversiteitsverlies in hun wereldwijde keten monitoren en aanpakken.

Het akkoord dat de onderhandelaars van het Parlement en de Raad vorig jaar bereikten, raakte eerder niet goedgekeurd door de lidstaten. Nadat de stemming twee keer was uitgesteld, werd de tekst eind februari verworpen omdat geen voldoende grote meerderheid werd gevonden.

Onder meer Duitsland wilde geen steun geven, omdat volgens de liberale regeringspartij FDP bedrijven zich door de strenge duurzaamheidsvereisten uit Europa zouden terugtrekken.

Bij een nieuwe poging is de tekst nu dus wel goedgekeurd. Om dat mogelijk te maken, is onder meer gesleuteld aan de drempel die bepaalt op welke bedrijven de zorgplichtwet van toepassing is.

Enkel ondernemingen en groepen die in Europa actief zijn, die meer dan 1.000 werknemers tellen en die een jaaromzet draaien van meer dan 450 miljoen euro zullen in het toepassingsgebied vallen, terwijl dat eerder bedrijven met 500 werknemers en een omzet van 300 miljoen euro waren.

In elk land komt er een waakhond die bedrijven in de gaten moet houden. Er kunnen dan inspecties worden uitgevoerd. Bedrijven die zich niet aan de regels houden kunnen onder andere boetes krijgen tot vijf procent van hun wereldwijde jaaromzet. Daarnaast kunnen slachtoffers schadevergoedingen krijgen.

Belgisch minister van Economie en Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) wijst erop dat de nieuwe wetgeving in fases zal worden geïmplementeerd. Tegen 2027 zal in België een veertigtal bedrijven onder deze richtlijn vallen, tegen 2029 zal het gaan om zo’n 200 bedrijven. Ook de leveranciers van deze grote bedrijven worden geviseerd en zullen de maatregelen moeten naleven, benadrukt Dermagne.

Bij de stemming vrijdag kozen negen lidstaten voor een onthouding, terwijl één land onbeslist bleef. Volgens Dermagne was de goedkeuring van deze tekst een van de prioriteiten van het Belgische voorzitterschap van de EU-Raad.

Ondanks de lastminuteaanpassingen reageert Europees Parlementslid Sara Mathieu (Groen) enthousiast op de goedkeuring. “De zorgplichtwet heeft voor miljoenen mensen in de wereld een positieve impact op hun leven”, stelt ze. “Voor Europese bedrijven betekent dit eindelijk een eerlijk speelveld. In het bijzonder kmo’s zullen minder het slachtoffer worden van oneerlijke concurrentie met grote bedrijven, die anders gemakkelijker de regels kunnen omzeilen.”

Bij de Nederlandse NGO Oxfam Novib noemen ze het een “uitgeklede wet”, maar het “blijft een belangrijke mijlpaal”. Expert Anouk Franck schrijft in een persbericht: “Het slechte nieuws is dat de EU-landen hun oren hebben laten hangen naar het conservatieve bedrijfsleven.”

Omdat de zorgplichtwet een richtlijn is, moet hij door alle lidstaten in nationale wetgeving worden omgezet. Het VBO zegt het dossier van nabij te zullen blijven volgen. “Het zal cruciaal zijn voor de 27 lidstaten om de richtlijn getrouw om te zetten, dus zonder ‘gold plating’ (bij de omzetting verder gaan dan wat in de richtlijn wordt voorgeschreven)”, luidt het in een schriftelijke reactie. “Als ze dat niet doen, zullen ze een verdere versnippering van de interne markt veroorzaken en bijkomende moeilijkheden creëren voor ondernemingen, die rekening moeten houden met 27 verschillende nationale systemen.”

Volgens het VBO zal de impact van de nieuwe regelgeving op de bedrijfswereld “gigantisch” zijn. “Gekoppeld aan de ESG-rapportage (milieu, maatschappij en governance, red.) en andere voorstellen van EU-regelgeving, zoals het verbod op het op de markt brengen van met dwangarbeid vervaardigde producten, staat die nieuwe golf van verplichtingen haaks op het idee om de administratieve lasten te doen afnemen.”

De commissie Juridische Zaken van het Europees Parlement en de plenaire vergadering moeten nog hun formele zegen geven aan de wettekst. Die stemmingen staan momenteel nog niet op de agenda.