Is er een link tussen dementie en koppen in het voetbal? Families van overleden voetballers getuigen in Pano

Alsmaar meer studies tonen dat voetballers die tijdens hun carrière veel koppen meer risico lopen om op latere leeftijd dementie te ontwikkelen. Een grote studie uit 2019 toonde bijvoorbeeld aan dat profvoetballers 3,5 keer meer kans hebben op dementie. Ook enkele andere studies wijzen op een verhoogd risico. 

Uit de studies kan je niet met zekerheid afleiden dat koppen aan de basis ligt van het verhoogde risico. Familieleden van overleden oud-voetballers menen wel dat er een link moet zijn tussen het koppen en dementie. "Je kan dat niet meer checken, of er een trauma op de hersenen zit, maar dat kan toch niet gezond zijn?", zegt Diane Vandeweyer, vrouw van overleden oud-voetballer Staf Vanhoudt. 

Staf Vanhoudt speelde in de jaren 60 voor FC Beringen en STVV. Hij overleed in december, op 81-jarige leeftijd, aan de gevolgen van dementie. "Je mag het aan iedereen vragen, koppen was zijn handelsmerk", vertelt zijn vrouw Diane. 

Een officiële diagnose volgde in 2016, toen hij 74 jaar oud was. Maar volgens de professor die de diagnose stelde, liep Staf vermoedelijk al zo'n 7 tot 10 jaar met de ziekte rond. "Bij dat soort dementie is het geheugen het laatste wat verdwijnt. Eerst zijn er gedragswijzigingen, maar die zijn zo sporadisch dat je daar geen aandacht aan besteedt", zegt Diane. 

Staf was als verdediger bijzonder sterk in het koppen. Volgens Diane heeft dat een rol gespeeld. "Ik denk nog altijd dat het door het koppen komt. De kracht waarmee die bal op je afkomt, en de kracht die hij dan nog zette om die bal weg te koppen. Dat moet op den duur toch kwetsuren geven?" 

"De hersenen zijn uniek en onvervangbaar. Die sturen alles hé", zegt Diane. "Als daar iets mis mee is, kan je dat niet vervangen. Long, lever, nieren... Noem het op en het kan vervangen worden. Maar de hersenen niet hé. En dat wordt te weinig gekoesterd." 

Toch beseft Diane dat koppen niet snel zal verdwijnen uit de sport. Ze pleit wel voor meer preventieve maatregelen. "Het hoort bij het spel, dat besef ik heel goed. Je kan dat moeilijk schrappen. Maar ik zou die hersenen toch wat beter beschermen. Je moet er rekening mee houden. En als er preventief iets gedaan kan worden om het te verminderen, dan vind ik dat je dat moet doen." 

Jarenlang zorgde Diane thuis voor haar man, die langzaam aftakelde. "Alles was weg bij hem. Ik vind dat één van de afgrijselijkste dingen, dat je niet meer samen kunt vechten. Want er was geen beterschap hé. Het was alleen stilletjes aftakelen." 

"Het beste zou zijn dat we kunnen zeggen: 'Staf, je krijgt nog een kans. Je gaat niet meer voetballen, nooit meer koppen, en aan het einde van de rit gaan we kijken wat het resultaat is.' Maar dat gaat niet hé", vertelt Diane. "Staf heeft heel, heel, heel hard gevochten, maar hij heeft zijn laatste match niet kunnen winnen." 

Net zoals Staf Vanhoudt was ook Pierre Savelkoul in de jaren 60 actief als voetballer. Hij speelde bij Patro Eisden. En ook Pierre overleed aan de gevolgen van dementie.

In 2013 hadden Pierre en zijn vrouw Denise voor het eerst het gevoel dat er iets niet klopte. "Soms voelde hij zich dan plots niet goed", vertelt Denise. "Dan was hij ineens misselijk, moest ik hem neerleggen en zijn kleren wat losdoen. Er zijn keren geweest dat hij dan 2 à 3 dagen niet kon opstaan."

Op de eerste scans werd meteen duidelijk wat er aan de hand was: Pierre leed aan de ziekte van Alzheimer en aan afasie, een taalstoornis in de hersenen. 

"Hij was van nature een kopper. Zowel verdedigend als aanvallend koppen, daar was hij voor gekend. En daarmee was de link rap gelegd", vertelt Luc, de zoon van Pierre. 

De dokter sloot niet uit dat de letsels op het voorhoofd van Pierre mogelijk te wijten waren aan het koppen. Maar 100 procent zeker waren ze op dat moment niet. "Dat is intussen weer 10 jaar geleden, misschien staan ze daar nu weer wat verder in", aldus Luc. "Het was niet uit te sluiten, maar het was toen ook niet bewezen." 

Pierre was niet de enige oud-voetballer met dementie in zijn omgeving. Minstens vijf andere voetballers met wie Pierre bij Patro heeft samengespeeld, bleken achteraf ook aan dementie te lijden, weet Luc. "De meesten waren verdedigers. En de meesten daarvan zijn er intussen al aan overleden." 

Ook Luc zag hoe zijn vader doorheen de jaren begon af te takelen. "Net na de diagnose maakte hij nergens een probleem van. Maar stilletjes aan begon dan toch die geestelijke aftakeling. Hij was vaker in paniek en onrustig. De laatste 3 à 4 jaar is zijn karakter helemaal omgeslagen. Er was geen herkenning meer naar ons toe. Je kon er niet meer mee praten."

"Geen enkele ziekte is fijn, maar bij deze weet je al op voorhand dat het alleen maar achteruit zal gaan. Je kan er na een tijd ook niet meer mee praten. Hij glipt stilletjes uit je handen, en het einde van de rit moet je hem nog eens loslaten." 

Luc denkt niet dat zijn vader Pierre ooit spijt heeft gehad van zijn voetbalcarrière. "Niets zegt natuurlijk dat hij geen dementie gekregen zou hebben als hij niet had gevoetbald. Hij heeft er ook veel aan overgehouden en mooie tijden meegemaakt. Op de laatste 10 jaar na dan."