Na Pano over gevaren van koppen in het voetbal: experten pleiten voor strengere maatregelen

"Ik zou aanbevelen om, op basis van de opstapelende bewijsvoering, de spelregels te veranderen en het koppen in het voetbal te ontmoedigen of zelfs af te schaffen." Aan het woord is neuroloog Paul Boon (UZ Gent) in Pano.

Aanleiding voor zijn bezorgdheid zijn studies die steeds vaker wijzen op de gevaren van koppen in het voetbal. Zo zouden volgens een Schotse studie voetballers 3,5 keer meer kans lopen op het ontwikkelen van dementie op latere leeftijd.

"Ik maak me zorgen", zegt ook neurowetenschapper Jolien Gooijers (KU Leuven). "Ik vind dat we heel erg alert moeten zijn, dat mensen moeten weten dat er een mogelijke link is, en dat we echt wel moeten nadenken over hoe we het koppen kunnen verminderen."

Boon en Gooijers pleiten, net als enkele internationale collega's, voor meer maatregelen. Maar welke zijn dat dan?

Voetbal Vlaanderen, dat verantwoordelijk is voor het jeugd- en het amateurvoetbal, besliste vorige week dat er vanaf volgend seizoen een verbod komt op koppen in alle leeftijdscategorieën tot 9 jaar. In wedstrijden zal een bewuste kopbal voortaan bestraft worden met een onrechtstreekse vrije trap. Op training verwacht Voetbal Vlaanderen dat jeugdtrainers tot 9 jaar "geen kopbaloefeningen meer geven".

Een maatregel die door experts op gemengde gevoelens onthaald wordt. "Het is positief dat er zo eindelijk wat meer aandacht voor komt, maar ik vraag me af welke directe impact het zal hebben", zegt Gooijers. "We weten uit studies dat 9-jarigen eigenlijk nog niet veel koppen."

Ook Magdalena Ietswaart, neurowetenschapper aan de Universiteit van Stirling, in Schotland, stelt zich vragen bij de grens van 9 jaar: "Zeker de voorkant van de hersenen is nog sterk in ontwikkeling tot we 23 jaar zijn. Dus als we zeggen dat koppen niet veilig is, dan is het misschien niet veilig op élke leeftijd." 

In ons land blijven restricties voorlopig beperkt in alle leeftijdscategorieën tot en met U9. Wel adviseert Voetbal Vlaanderen om bij hogere leeftijdscategorieën te leren koppen met zachte ballen. "Maar zolang het deel is van het profvoetbal moet je het aanleren", klinkt het.

"Dit is een beleid in volle ontwikkeling", zegt Nand De Klerck, woordvoerder van Voetbal Vlaanderen. "Je hebt landen die maatregelen nemen, landen die niks doen, en landen die de IFAB afwacht. Wij wilden daarop niet wachten, dus vandaar al deze maatregel."

Voetbal Vlaanderen zegt open te staan voor een eventuele uitbreiding van het verbod. "Het is aantoonbaar dat het niet goed is voor de hersenen. We kijken verder met experten en internationale federaties: moeten wij meer doen, kunnen wij meer doen, en wat is dat dan juist", zegt De Klerck.

"Het onderzoek nu kijkt vooral naar profvoetballers, die zoiets dag in dag uit doen. We wachten op verdere wetenschappelijke analyses bij bijvoorbeeld amateurs, zodat we ons daar verder op kunnen afstemmen. Niets houdt ons tegen om ons beleid aan te passen."

De meeste studies die wijzen op een link tussen koppen en dementie focusten op profvoetballers. Zij koppen week na week tijdens trainingen en wedstrijden, vaak jaren of soms zelfs decennia aan een stuk.

In zowel Engeland als Schotland - niet toevallig de landen waar veel van die onderzoeken gebeurden - werden daarom al beperkingen ingevoerd op het aantal kopballen per trainingsweek:

• In Engeland mogen voetballers maar tien keer koppen per trainingsweek. Het gaat dan specifiek over de ballen die van verder dan 35 meter komen, zoals bij hoekschoppen of vrije trappen. 
• In Schotland gaan ze nog een stap verder. Zo mogen voetballers de dag voor en na een wedstrijd niet meer koppen.

In ons land blijft het voorlopig stil. De Pro League, de organisator van de Belgische competitie, verkiest om niet te reageren op de Pano-reportage. "Er is nochtans meer en meer bewijs dat er reden is tot bezorgdheid", zegt neuroloog Paul Boon. "Ik denk dat we dit beter ernstig nemen. Enkele eenvoudige maatregelen kunnen de blootstelling al een stuk verminderen."

Of moeten we nog verder gaan? In Schotland gaan er de voorbije jaren zelfs stemmen op om koppen helemaal te verbieden. Voortrekker is voormalig televisiejournalist Mike Edwards. Hij lanceerde twee jaar geleden 'Heading Out'. Met die campagne wil hij tegen het WK van 2030 koppen volledig bannen uit het voetbal. Edwards' initiatief krijgt de steun van een aantal families van bekende Schotse oud-voetballers die de voorbije jaren overleden aan de gevolgen van dementie.

Ook in Engeland werden er al initiatieven genomen in die richting. Zo vond er in 2021 een vriendschappelijke wedstrijd plaats voor het goede doel, waarbij koppen (gedeeltelijk) verboden werd. Het idee kwam van de vrouw van oud-profvoetballer Bill Gates, een kopbalsterke verdediger die enkele jaren eerder de diagnose dementie kreeg.

In de eerste helft van de wedstrijd mocht er enkel gekopt worden binnen het strafschopgebied, niet daarbuiten. Dat bleek slechts een beperkte impact te hebben op het spel.

Moeilijker bleek om ook voor doel niet meer te koppen, iets wat in de tweede helft getest werd. Verdedigen werd plots een stuk makkelijker, zonder de dreiging van hoge voorzetten vanaf de flanken. Het spel verzandde in een opeenstapeling van korte passes, vergelijkbaar met minivoetbal.

Het initiatief veroorzaakte heel wat deining in Engeland. Voor voetbalfans raakte het aan de kern van het voetbalspel. De organisatoren verduidelijkten dat het niet hun doel is om koppen af te schaffen. Wel wilden ze met de wedstrijden mensen "informeren en sensibiliseren over de mogelijke gevaren van koppen in het voetbal".

Hoe dan ook zijn er nog veel vragen, erkennen de betrokken onderzoekers. "Het is een beetje zoals roken", zegt Magdalena Ietswaart. "We weten dat koppen niet veilig is. Maar vanaf hoeveel kopballen is dat dan? Daarvoor is meer onderzoek nodig."

Maar wat zeg je dan vandaag als ouder tegen een voetballend kind dat kopt? "Veelvuldig koppen zou ik afraden", zegt Gooijers. "Ik zou proberen voorkomen dat kinderen op korte termijn heel veel kopballen doen." Ze pleit voor meer sensibilisering.

Bij Voetbal Vlaanderen verwijzen ze in dat verband naar de website 'Impact op het Hoofd'. Dat project wil meer aandacht creëren voor de impact op het hoofd tijdens het sporten, door onder meer te informeren over de risico's van hersenschuddingen. Al blijkt er over koppen zelf op de website wel niet meteen iets terug te vinden.