Na mislukte formatie in Nederland: op naar ‘wankel’ minderheidskabinet?

Staan onze noorderburen aan de rand van een politieke crisis? Den Haag zoekt voort naar nieuwe coalities. Een alternatieve optie: de minderheidsregering. ‘Dat is de meest waarschijnlijke uitkomst.’

In Nederland gaat de zoektocht naar een nieuwe regeringscoalitie verder. Negen weken onderhandelen resulteerden in een mislukking. Het grootste struikelblok? Migratie. Informateur Edith Schippers (VVD) stelde dat ‘die drempel te hoog was’ voor de partijen VVD, CDA, D66 en GroenLinks. ‘We hebben over migratie vijf keer gesproken. Het is niet gelukt en dat is jammer’, zei ze op woensdag in de Tweede Kamer.

Hierdoor ligt het speelveld weer open. Er wordt rekening gehouden met een nieuwe verkenningsronde. In Den Haag kijkt men onder meer naar de ChristenUnie als vervanger voor Jesse Klavers‘ GroenLinks.

Maar die optie lijkt gedoemd tot mislukken. Kristof Jacobs is politicoloog aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij volgt de regeringsformatie van nabij op. ‘De onderhandelaars zullen eerst gesprekken aanvangen voor een meerderheidsformatie. Ze gaan het wellicht proberen met de ChristenUnie, maar de kans op slagen is erg onwaarschijnlijk. Deze christelijke partij is het op heel wat punten eens met GroenLinks, waaronder migratie.’ En laat dat nu net de aanleiding zijn voor het opschorten van de gesprekken.

Is dit dan de kans voor de PVV van Geert Wilders om zich in de coalitie te murwen? Voor een uitgesproken standpunt tegen migratie is men bij hem op het juiste adres. ‘Dat zie ik niet gebeuren. Als Wilders erbij komt, haakt D66 af. Dan moeten ze voor een parlementaire meerderheid opnieuw op zoek naar enkele kleine partijtjes. Dat wordt een gedoe’, zegt Jacobs. Wilders werd nota bene op voorhand uitgesloten door ontslagnemend premier Mark Rutte (VVD).

Koudwatervrees

Is Nederland dan op weg naar een minderheidsregering? In dat geval hoeft men voor elke beleidsdaad op zoek naar een alternatieve meerderheid. Niet iedereen staat te springen voor die formule. De laatste keer dat verkiezingen een minderheidscoalitie opleverde, moest Rutte telkens op zoek naar gedoogsteun bij Wilders’ PVV. Die regering sneuvelde in 2012 – ze had net geen twee jaar standgehouden.

Volgens Jacobs was die coalitie voor de liberale VVD simpelweg een ‘meerderheidsregering in vermomming.’ In plaats van telkens op zoek te gaan naar verschillende partners, overlegden de regeringspartijen iedere maandag samen met de PVV in Den Haag.

‘De huidige ontslagnemende coalitie was trouwens ook een minderheidsregering’, legt Jacobs uit. Dat komt omdat gedurende de regeerperiode enkele parlementsleden van de meerderheid afhaakten. De regering-Rutte II had daarenboven geen meerderheid in de Eerste Kamer, de Nederlandse Senaat.

‘De manier waarop Rutte met alternatieve meerderheden regeerde, lukte overigens vrij aardig. Ik denk dat het bij verschillende partijtoppers doordringt dat een minderheidskabinet ook nu de meest waarschijnlijke uitkomst is’, aldus de Vlaamse onderzoeker.

Tom Lauwerse is voorzichtiger. De politicoloog, werkzaam aan de Universiteit Leiden, denkt dat een minderheidskabinet hoogstens een allerlaatste redmiddel is. ‘De onderhandelaars verkiezen duidelijk een vaste meerderheid, met ChristenUnie of zelfs met de PvdA. De constante afhankelijkheid van oppositiepartijen geeft hen koudwatervrees. Tegenover medewerking staat immers altijd een wederdienst, het is nooit gratis.’

‘Contra-intuïtief’

Volgens Lauwerse is die afkeer onterecht, maar begrijpelijk. ‘Rutte II werkte goed. Toch verkiezen de onderhandelaars een stabiel regeerakkoord boven het voortdurende bedelen voor steun.’

In Europa zijn minderheidscoalities trouwens niet uitzonderlijk. Zo zijn er in zowel Spanje, Portugal, Ierland als in Zweden minderheidsregeringen aan de macht. In Denemarken bestaat er zelfs een traditie op het vlak van minderheidskabinetten.

Jacobs: ‘Het is fascinerend dat zulke coalities niet stabiel worden geacht. In Nederland zijn net de meerderheidsregeringen wankel.’ De cijfers spreken voor zich. Sinds het begin van de 21^ste eeuw is de regering-Rutte II de enige geweest die de vier regeringsjaren volledig heeft uitgelopen. ‘Het is contra-intuïtief om te begrijpen dat minderheidsregeringen goed werk leveren. Maar we weten vandaag dat hun resultaten meestal positief uitdraaien. Nederlandse politici hebben er ondertussen zelfs mee leren omgaan.’

En de Nederlandse kiezers? Wat denken zij van het vooruitzicht om opnieuw een ‘normale’ meerderheidscoalitie te mislopen? ‘Dat zijn ze al gewend, hoor. Bewijs daarvan zijn de recente verkiezingsuitslagen: iedere partij die gedoogsteun leverde aan het beleid van premier Rutte heeft aan stemmen gewonnen’, klinkt het bij Kristof Jacobs. Collega Tom Lauwerse treedt hem bij: ‘Ik denk dat een minderheidskabinet eerder leeft bij de kiezer dan bij de partijen zelf.’

De onderhandelaars hebben dus nog heel wat speelruimte. Als elke nieuwe meerderheidscoalitie mislukt, rest nog altijd de optie om te regeren vanuit een minderheid. Dan blijft de vraag nog: wie zal daarin zetelen?