Rusland herdenkt slachtoffers van aanslag: ‘Al die mensen liepen hier zonet nog gewoon rond, en nu leggen we bloemen voor hen’

Met tranen in de ogen kijkt de 41-jarige Anna naar het uitgebrande karkas van de concertzaal, honderd meter verderop. Ze zucht. “Het is een groot verlies voor ons allemaal. We voelen mee met de naasten en nabestaanden van de doden en gewonden. Het is enorm zwaar.”

Anna kwam voor haar werk vaak in Crocus City, om tentoonstellingen van sanitair te bezoeken in het gebouw pal naast de concertzaal. Daarom ook is ze met dochter Darja afgereisd uit Aprelevka, een stadje op 30 kilometer van Moskou. “Ik dacht dat zoiets niet meer kon gebeuren. Maar in deze gespannen tijden moet je met alles rekening houden.”

Ze zijn niet alleen. Op deze door president Vladimir Poetin afgekondigde dag van nationale rouw zijn ondanks de voorjaarsregen duizenden mensen naar Crocus City gekomen om hun medeleven te betuigen. De hele dag door is het een onophoudelijk komen en gaan van mensen uit het belendende metrostation. Veel anderen komen met de auto, waardoor er een permanente file staat op de ringweg rond Moskou. Buiten de dranghekken verrijst al snel een metersdikke zee van bloemen en knuffels.

“Het is een tragedie”, zegt Igor (32). “Ik heb zelf een creatief beroep, ik ben regisseur. Empathie hoort bij mijn beroep. Daarom ben ik hier.” De aanslag heeft hem niet verrast. “Alles wat er in de wereld om ons heen gebeurt laat zien dat zoiets mogelijk is. Er is wel een illusie van veiligheid. Maar zoiets als dit kan absoluut overal gebeuren.”

Shock

Een jong stel heeft zich afgezonderd van de menigte en staart minutenlang zwijgend naar de zwart uitgeslagen gevel van de Crocus City Hall. Gevraagd naar waarom ze hier zijn, wendt het meisje een betraande blik af. Ze zoekt even naar woorden. “Liever niet”, zegt ze zacht.

De gouverneur van de provincie Moskou heeft eerder vandaag laten weten dat de zoektocht naar overlevenden voorbij is en nu alleen nog bergingswerkzaamheden plaatsvinden. Op het parkeerterrein voor het gebouw staan graafmachines en trucks die het puin moeten afvoeren. Het dodental staat nog altijd op 137 en kan verder oplopen naarmate de bergingswerkzaamheden vorderen. Vandaag ook wordt begonnen met de identificatie van de geborgen lichamen. Er zijn minstens 157 gewonden. De meesten liggen nog altijd in het ziekenhuis.

“We begrijpen dat zoiets ook met ons kan gebeuren”, zegt Marina (50), die drie maanden geleden nog de concertzaal bezocht. “Ik kwam hier heel vaak. In december was er een groot nieuwjaarsconcert voor de televisie, daar ben ik toen met vrienden naar toe gegaan om mijn verjaardag te vieren.”

Marina leefde in de volle overtuiging dat Moskou een veilige stad was. Het bloedbad in Crocus City heeft haar geschokt. “We gaan ook wel eens naar het voetbal, en als je dan het stadion uitkomt wordt je tot aan de metro begeleid door gewapende oproerpolitie. Maar waarom het hier zo slecht was georganiseerd, waarom dit kon gebeuren, is me een raadsel.”

De 18-jarige Ella valt haar bij. “Deze aanslag geeft me een gevoel van onveiligheid, van shock.” Dit is de eerste aanslag die ze bewust meemaakt. Ze was verbaasd toen ze hoorde dat de vier vermoedelijke schutters pas honderden kilometers van Moskou werden gepakt. Het roept heel veel vragen op over hoe dit kon gebeuren. “Het is vreemd dat die mannen hier zomaar konden binnenkomen, dat ze daarna ook weer zijn ontkomen, in dezelfde auto, en dat ze onderweg nergens zijn opgemerkt.”

Dat is vooral moeilijk te bevatten, vindt ze, omdat er doorgaans veel politie is bij evenementen als deze. “Er gaat heel veel geld naar het voorkomen van dit soort dingen. Het is gewoon angstaanjagend en het doet pijn. Want al die mensen liepen hier zonet nog gewoon rond, en nu leggen we bloemen voor hen. Je weet niet wat er morgen met je kan gebeuren.”

Gijzeldrama

Ook elders in Moskou wordt gerouwd. Het is stil op het plein voor het theater waar in 2002 meer dan negenhonderd bezoekers van de musical Nord-Ost werden gegijzeld. De terreuractie kostte 130 mensen het leven, de meesten kwamen om toen elitetroepen na 57 uur het gebouw bestormden en daarbij een tot dusverre onbekend gas gebruikten. Aan de muur van het theater hangt een bronzen plaquette met de namen van de slachtoffers. Er liggen verse bloemen.

Na het gijzeldrama is op het plein een monument verrezen voor terreurslachtoffers. Ook hier bloemen en knuffelbeesten. “Wij wonen vlakbij, en dit is ook een hele belangrijke plek”, zegt de 25-jarige Michail, die met zijn vriendin Polina rode rozen komt brengen. “Het was een andere gebeurtenis en een andere tijd, maar ik heb met iedereen te doen, het doet erg pijn.”

Zelf was hij nog te klein om zich het Nord-Ostdrama te herinneren, maar latere aanslagen staan in zijn geheugen gegrift. “Ik zat nog op school toen er terreuraanslagen waren in Moskou, een explosie in de metro. De afgelopen tien jaar leek het dat Moskou veilig was. In de metro wordt je tas gecontroleerd, de politie is heel actief. Je kreeg de indruk dat zoiets onmogelijk was. Maar dat was een vergissing. De wereld verandert.”

Oekraïne

President Poetin heeft Oekraïne beticht van betrokkenheid bij de aanslag in Crocus City, ondanks een met foto’s en videobeelden ondersteunde claim van de verantwoordelijkheid door IS. Ook het hoofd van de Russische televisiezender RT, Margarita Simonjan, wijst onverholen ‘de Oekraïners’ aan als daders. Westerse inlichtingendiensten “wisten van tevoren dat de daders van de terreuractie in Crocus leken op aanhangers van IS”, schreef ze op Telegram. “Daarom hebben ze die versie opgedrongen. Ze wisten wie de daders waren, tot hun aanhouding. Dus ze zijn medeplichtig.”

Michail wil dat niet voetstoots aannemen. “Het is nog te vroeg om iets met zekerheid te zeggen. De een zegt IS, de ander iets anders, ik heb voor mezelf nog geen conclusie getrokken.”