‘Toen ik dat afgesneden oor zag, voelde ik veel voldoening’: martelen is niet langer taboe in Rusland

Ook in de rechtszaal werden zondag geen vragen gesteld, toen de vier zwaar gehavende verdachten van het bloedbad in de Crocus City Hall werden voorgeleid. Een van hen hing half bewusteloos en met zijn ogen dicht op een brancard; naar verluidt zou hij een oog zijn kwijtgeraakt toen hij na zijn arrestatie hardhandig werd verhoord. Een andere verloor een oor. Ook kregen de mannen elektrische schokken toegediend.

“Zoiets had ik nooit van mezelf verwacht, maar toen ik zag hoe ze voorovergebogen de rechtszaal in werden gebracht, en zelfs bij dat oor, voelde ik een buitengewone voldoening”, verkneukelde Margarita Simonjan, het hoofd van de staatszender RT, zich. Premier Michaïl Misjoestin zag er ook geen kwaad in: de verdachten verdienen volgens hem ‘geen genade’.

Op Telegram meldde Jevgeni Rasskazov, een lid van de paramilitaire neonazigroep Roesitsj, trots dat het mes waarmee het oor van de verdachte was afgesneden per opbod was verkocht voor duizenden euro’s. Het geld gaat naar de nabestaanden van de slachtoffers van de terreuraanslag, beloofde hij.

Russische mensenrechtenactivisten reageerden bezorgd, ook al hebben ze begrip voor de woede onder de Russen over het bloedbad, dat aan 139 mensen het leven heeft gekost. Vooral het openlijk vertonen van de martelvideo’s zien zij als een teken dat er een nieuwe grens wordt overschreden.

Tiktokker gemarteld

Net als de meeste andere landen is Rusland gebonden aan de VN-conventie die martelen verbiedt, maar desondanks komt het geregeld voor dat de politie of de veiligheidsdiensten zich schuldig maken aan martelpraktijken. Eind 2022 werd de populaire tiktokker Nekoglai (Nikolaj Lebedev) opgepakt wegens belediging van het leger en in het politiekantoor geschopt en geslagen om hem tot publieke excuses te dwingen. De agenten probeerden hem ook te verkrachten met een fles.

Dergelijke martelpraktijken doen zich volgens Vladimir Osetsjkin van Gulagu.ru, een organisatie die zich voor Russische gevangenen inzet, ook geregeld voor in Russische strafkampen. Hij publiceerde eind 2021 videobeelden uit een strafkamp in Saratov, waarop te zien is hoe gevangenen met een bezem worden verkracht door het personeel. Volgens ex-gevangenen opereren in sommige kampen zelfs speciale eenheden van gedetineerden die de taak hebben andere gevangenen te martelen.

Ook enkele verdachten van een aanslag op de metro in Sint-Petersburg in 2017 werden volgens Russische mensenrechtenactivisten gemarteld tijdens het vooronderzoek. Eén verdachte zat zelfs een maand vast in een geheim detentiecentrum van de veiligheidsdienst FSB, waar men dag in dag uit met elektrische schokken en andere folteringen een bekentenis van hem probeerde los te krijgen.

Zelden straf

Als reactie op de videobeelden van de martelingen uit het strafkamp in Saratov werden de directeur en enkele medewerkers de laan uitgestuurd, maar volgens Sergej Babinets van het Russische ‘Team tegen martelingen’ worden dergelijke martelpraktijken maar zelden bestraft. Vaak houden de autoriteiten overtreders juist de hand boven het hoofd, zoals de zoon van de Tsjetsjeense sterke man Ramzan Kadyrov. Die schopte in de cel een verdachte van een koranverbranding in elkaar en zette de beelden vervolgens en op Telegram. Daarvoor kreeg hij een medaille.

Dergelijke incidenten probeerden de autoriteiten volgens Babinets tot voor kort zoveel mogelijk stil te houden. “Maar het lijkt erop dat ze nu de deur hebben opengezet om het iets openlijker te doen”, zegt hij tegenover de onafhankelijke site Mediazona. Volgens hem is het klimaat ruwer geworden onder invloed van de Russische oorlog tegen Oekraïne.

De sloophamer waarmee leden van Wagner, het huurlingenleger van Jevgeni Prigozjin, een overloper doodsloegen werd zelfs even het dreigende symbool van de Russische operatie. Opvallend was dat de man die het oor van de Tadzjiekse verdachte afsneed, deel uitmaakte van Roesitsj, de neonazimilitie die aanvankelijk samen met Wagner in Oekraïne vocht. Kennelijk is hij inmiddels bij de officiële Russische veiligheidstroepen in dienst.

Voorzichtige kritiek

Tatjana Moskaljkova, de Russische ombudsman voor de mensenrechten, uitte dinsdag voorzichtig kritiek op de behandeling van de vier verdachten. Het gebruik van marteling is ontoelaatbaar, liet zij weten. Maar ze voegde er meteen aan toe dat het er bij aanhoudingen ‘dikwijls heftig aan toe gaat’. Ze legde er ook de nadruk op dat de wet bepaalt dat optreden van de politie bij aanhoudingen met lichamelijk letsel als gevolg ‘niet tot strafvervolging zal leiden’. Daarmee liet ze doorschemeren dat er ook dit keer vermoedelijk geen straf zal staan op martelpraktijken.