Nationale Veiligheidsraad waarschuwt voor buitenlandse inmenging bij verkiezingen: van Evras tot #DeCrooMustGo

Op een persconferentie van de Nationale Veiligheidsraad is nogmaals de vrees geuit voor beïnvloeding van de publieke opinie in de aanloop naar de verkiezingen in juni. "Het is niet de vraag of dat zal gebeuren, wel wanneer en hoe", aldus minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V). De Belgische inlichtingendienst gaat dan ook extra monitoren op sociale media. Want het is daar dat die beïnvloeding volop aan de gang is. 

België is als thuisbasis voor heel wat internationale instellingen zoals de Europese Unie en de NAVO bovendien een interessant doelwit voor beïnvloedingscampagnes vanuit het buitenland. Het springt misschien minder in het oog dan onze grotere buurlanden, maar beïnvloeding is er wel degelijk. 

De tactiek die daarbij gebruikt wordt, verschilt niet van hoe het elders verloopt: een online megafoon zetten op wrevel in de maatschappij. Met andere woorden: kleine wespensteekjes uitdelen die het maatschappelijk debat oppoken en voor verdeeldheid kunnen zorgen en dus mogelijk ook voor een verandering in stemgedrag. Dat kan door zelf leugens te verspreiden, maar ook door bepaalde sentimenten te versterken.  

De Belgische veiligheidsdiensten kijken daarbij in de eerste plaats naar Rusland. Het inzetten van trollenlegers is een beproefde Kremlin-tactiek.

Misschien wel het bekendste voorbeeld dook op in 2016: de pogingen tot beïnvloedingen van de Amerikaanse presidentsverkiezingen door het Internet Research Agency, geleid door de intussen omgekomen Wagner-leider Jevgeni Prigozjin. Vanuit een groot kantoorgebouw in Sint-Petersburg probeerden honderden medewerkers om via tal van online accounts en websites de verkiezingsstrijd tussen Donald Trump en Hillary Clinton te beïnvloeden.

Sinds de Russische invasie van Oekraïne zijn die trollenlegers weer springlevend. Voorbeelden uit het buitenland zijn legio. Denk aan de blauwe davidsterren die in het Parijse straatbeeld verschenen op gevels van huizen kort na de aanslag van Hamas op 7 oktober. Na journalistiek onderzoek bleek er een Russische desinformatiecampagne achter te zitten.

Via het zogenaamde 'Doppelgänger-netwerk', een labyrint van honderden socialemedia-accounts en namaakwebsites van bestaande media, werden de foto's op het internet gepost. Een koppel Moldaviërs werd ingeschakeld om met een stencil de sterren op Parijse muren te schilderen.

Of neem de vele verhalen rond de Oekraïense regering, die zou baden in luxe en villa's en superjachten bij de vleet kopen. Jawel, opnieuw verspreid via een netwerk van nepaccounts, ditmaal onder meer op TikTok.

Maar we hoeven het dus zo ver niet te zoeken. De veiligheidsdiensten schuiven verschillende voorbeelden naar voor waar volgens hen sprake is van mogelijke beïnvloeding: 

September 2023. In Brussel is er heel wat protest tegen EVRAS. Dat is het onderwijsprogramma rond seksuele voorlichting in het Franstalige onderwijs. Er is vanuit verschillende hoeken protest tegen, maar de Belgische veiligheidsdiensten merken ook op hoe buitenlandse accounts op sociale media de onrust beginnen te delen met als teneur: het Westen met zijn decadente moraliteit.

Dat was zeker niet de eerste keer dat er accounts Belgische verhalen begonnen te delen, zo meent Staatsveiligheid.

Op verkiezingsdag 2019 vindt er in Brussel een kleine betoging van enkele honderden gele hesjes plaats aan het Brusselse Noordstation. Ondanks die kleine opkomst brengen pro-Russische journalisten er verslag van uit.

De beelden en verhalen daarvan zijn niet zozeer bestemd voor het Belgische publiek, wel voor de Fransen. Ook daar trekken mensen die dag naar de stembus voor de Europese verkiezingen. Via Facebook worden verhalen verspreid om te laten zien dat "ook de Belgen op straat komen". Niet gelogen, wel erg opgeklopt. 

En dat is wat de Belgische veiligheidsdiensten ook nu vrezen: niet het verspreiden van leugens, wel het oppoken van onrust.

De Staatsveiligheid sprak afgelopen maand met elke partij in ons land om te waarschuwen voor mogelijke buitenlandse beïnvloeding. Een voorbeeld dat ze deelden was dat van de hashtag #DeCrooMustGo. Die dook in 2022 vaak op op Twitter, nu X. Onbekenden hadden de hashtag afgekeken van het Canadese origineel #TrudeauMustGo, een verwijzing naar premier Justin Trudeau.

Uit onderzoek van de veiligheidsdiensten bleek dat de hashtag niet alleen door 'gewone' mensen werd gedeeld, maar ook door bots en trollen die gelinkt konden worden aan Russische accounts. Zij probeerden de hashtag viraal te laten gaan om de publieke opinie te beïnvloeden. De impact bleek eerder beperkt, volgens de veiligheidsdiensten.

En er wordt ook gelonkt naar jongeren. Op 30 juni vorig jaar likt Brussel de wonden na een nacht van vernielingen in de nasleep van de commotie rond de dood van de 17-jarige Fransman Nahel. Op de berichtenapp Telegram duiken er meteen honderden groepen op die populaire hashtags gebruiken om zo jongeren te lokken. Het ongenoegen wordt er enorm aangezwengeld. 

Ook onderstaande foto werd zo het internet opgeduwd. Op de foto staat premier Alexander De Croo samen met z'n Canadese collega Justin Trudeau en Ursula von der Leyen van de Europese Commissie.

Een groep westerse leiders bezocht eind februari Kiev om steun aan Oekraïne te bespreken. Het narratief dat werd uitgezet, zette hen weg als wereldvreemde geldverspillende leiders die goed tafelen, miljarden aan steun uitdelen, terwijl gewone mensen een oorlog moeten uitvechten. 

Het is dit soort campagnes waar de Russen sterk in zijn: extra duwen op de maatschappelijke plekken waar het pijn doet in een maatschappij. 

De Belgische veiligheidsdiensten benoemen naast Rusland ook China en Iran als mogelijke bronnen van beïnvloedingscampagnes, maar ze waarschuwen ook.

Naast de beïnvloedingscampagnes roepen ze politici op om waakzaam te zijn voor hacking en spionage. Niet elke politicus is even alert op het gebied van cybersecurity. Vandaar ook de oproep om te werken met tweestapsverificatie, sterke wachtwoorden en dergelijke meer.

De overheid investeerde ook in veilige telefoons die politici en dergelijke extra moeten beschermen tegen afluisterpraktijken. Niet ongegrond, zo werd in Duitsland recent nog een gesprek tussen enkele topmilitairen over de eventuele leveringen van raketten aan Oekraïne afgeluisterd en gelekt op het internet. 

Of al die zaken ook echt invloed hebben op ons stemgedrag valt moeilijk te zeggen en is ook nauwelijks te bewijzen. Maar dat er een informatieoorlog woedt op sociale media, is wel duidelijk. En dat die is toegenomen in vergelijking met de verkiezingsperiode van 2019 staat ook vast.