Na het drama in Finland: hoever kan jarenlang pesten jongeren drijven?

"De invloed van pesten wordt heel vaak onderschat", zegt traumapsycholoog Margo Van Landeghem. "Bij trauma's denken de meeste mensen aan mishandeling, verwaarlozing of seksueel misbruik. Maar ook pesten - zeker als je daar lange tijd slachtoffer van bent - kan een serieuze impact hebben op jezelf en je zelfbeeld, zeker als je nog in volle ontwikkeling bent."

Meer nog: wie lange tijd wordt gepest kan een trauma oplopen of er kan neurologische schade optreden. "Er verandert fysiek iets in de hersenen", zegt klinisch psycholoog Marjolein Devriendt, die weerbaarheidstraining geeft aan jongeren. Slachtoffers begrijpen sociale signalen niet meer, hebben moeite om helder te denken en hebben geen controle meer op hun gedrag en emoties. 

"Ons oerbrein gaat standaard de omgeving scannen op gevaar", zegt Devriendt. "Als je lange tijd wordt gekleineerd of vernederd, gaat je omgeving altijd als onveilig aanvoelen. Je lichaam wordt hyperalert en gaat constant in een stressreactie. Daardoor ervaar je geen veiligheid meer."

De meeste slachtoffers van pesten gaan standaard in de flight-modus. Ze vluchten. Of toch in eerste instantie. Dat is niet onlogisch. Wie van nature veel weerwerk biedt - en dus in fight-modus gaat - wordt niet zo snel gepest. "Pesters gaan eerst iemand plagen om de reactie te testen. Als er geen weerwerk komt, duwen ze door", zegt pestexpert Gie Deboutte.

"Wie gepest wordt, gaat het veel vaker op zichzelf betrekken", zegt Deboutte. "Het zelfvertrouwen daalt, op een bepaald moment denken ze dat het hun verdiende loon is. Ze zijn stil, incasseren en praten er niet over. Ze krijgen lichamelijke klachten, zoals buikpijn, keelpijn en migraine. Het hele lijf verzet zich om terug te keren naar de plek waar het gebeurt, bijvoorbeeld de school. Sommigen krijgen op termijn ook gedragsproblemen."

Maar soms is genoeg genoeg. En dan kookt het potje over. "Vergelijk het met een vulkaanuitbarsting", zegt de pestexpert. "Iemand zit al lang in de hoek gedrumd en incasseert veel. Onderhuids stapelt er zich veel op. De frustraties, woede, verdriet of onmacht kunnen op een bepaald moment zo sterk zijn dat die persoon de doorslag maakt naar de andere kant." Hij of zij gaat in fight-modus. 

Het drama in Finland - waar iemand het wapen vastneemt - is gelukkig heel uitzonderlijk. Al zullen er in dit specifieke geval ook wel andere aspecten hebben meegespeeld, zo benadrukken alle experts. "Maar op een bepaald moment kunnen de stoppen wel doorslaan", zegt Deboutte. "Niet elke jongere van die leeftijd denkt bovendien aan de gevolgen op lange termijn. Het moet stoppen: dat is het enige waar aan wordt gedacht."

"Al zal niet iedereen hetzelfde reageren op bepaalde pesterijen", benadrukt Van Landeghem. "Veel aspecten spelen daarin een rol. Wat is de ondersteuning van de omgeving, bijvoorbeeld? Als het kind praat over het pesten en veel steun krijgt, kan dat een beschermende factor zijn. Als een jongere daar niet over kan of durft te praten en ook geen steun krijgt, kan dat een veel groter effect hebben."

Hoe dan ook kunnen de gevolgen van pesten niet worden onderschat. Ook niet op lange termijn. "Wie een lange periode zwaar is gepest, heeft het risico op levenslange gevolgen", zegt Deboutte. "Een zeer negatief zelfbeeld, niet zo snel een relatie durven aangaan, maar ook alcoholmisbruik of druggebruik", geeft de expert als voorbeelden. 

"Die gevoelens kunnen ook weer terugkomen of aanwakkeren, als je in een soortgelijke situatie terechtkomt, bijvoorbeeld op je werk", zegt traumapsycholoog Van Landeghem. "Al speelt ook hier weer de context mee. Als je gepest bent in het middelbaar en bij je hogere studies loopt wel alles goed, dan kan dat als een corrigerende ervaring werken. Ook hier is de situatie bij elke persoon anders."