Op haar 14de kwam deze actrice in een relatie terecht met een 25 jaar oudere regisseur. Ze brengt met haar verhaal nu een MeToo-golf op gang in Frankrijk

Judith Godrèche was niet van plan om de #MeToo-beweging in de Franse filmindustrie nieuw leven in te blazen.

Ze kwam in 2022 vanuit Los Angeles terug naar Parijs om te werken aan Icon of French Cinema, een tv-serie die ze schreef, regisseerde en waarin ze de hoofdrol speelde - een satirische knipoog naar haar acteercarrière waarin ze ook vertelt hoe ze op 14-jarige leeftijd een relatie vol misbruik aanging met een 25 jaar oudere filmregisseur.

Een week nadat de show was uitgezonden, eind december, werd ze door een bericht van een kijker geattendeerd op een documentaire uit 2011. Ze zegt dat ze ervan moest overgeven en begon te trillen alsof ze “naakt in de sneeuw” lag.

Daarin kwam dezelfde filmregisseur aan het woord, die toegaf dat hun relatie een “misstap” was geweest, maar die tegelijk beweerde dat “films maken een soort dekmantel is” voor vormen van “illegale zaken”.

Ze ging naar de politie-eenheid die gespecialiseerd is in misdaden tegen kinderen - de wachtkamer was gevuld met speelgoed en een gigantische teddybeer, herinnert ze zich - om aangifte te doen van verkrachting van een minderjarige.

“Daar was ik”, zegt Godrèche, nu 52, “op de juiste plek, waar ik al sinds mijn 14de op wachtte.”

Sindsdien voert Godrèche campagne om het misbruik van kinderen en vrouwen aan de kaak te stellen, dat volgens haar in de Franse filmindustrie zit ingebakken. Er ging nauwelijks een week voorbij zonder dat ze op televisie en radio verscheen of in tijdschriften en kranten. Ze stond zelfs voor het Franse parlement, waar ze een onderzoek eiste naar seksueel geweld in de filmindustrie, en beschermende maatregelen voor kinderen.

In reactie hierop hebben veel andere vrouwen en mannen in het openbaar gezegd dat ook zij het slachtoffer zijn geworden van misbruik in de gerespecteerde Franse cinema, waar sommige regisseurs lange tijd gevierd werden voor het overschrijden van sociale en morele normen in de naam van hun kunst.

Sterke weerstand

Terwijl #MeToo na de start van de beweging in 2017 al snel een aantal machtige mannen in Hollywood ten val bracht, verliep de impact in Frankrijk trager. Het heeft een aantal kleine veranderingen in de industrie teweeggebracht, maar stuitte ook op sterke weerstand.

Deze keer zeggen veel actrices en experts dat ze een verschuiving in de perceptie voelen. “Er is iets heel diepgaands en heel waardevols gebeurd”, zegt actrice Anouk Grinberg. “Mensen die slachtoffers verdedigen, worden niet langer beschouwd als vijanden en hyena’s die op mannen jagen.”

Een vereniging van actrices, ADA, werd in 2021 opgericht om te lobbyen voor verandering in de industrie. Zo moeten er standaard intimiteitscoördinatoren - professionals die acteurs en filmploegen helpen bij het uitvoeren van seksscènes - op de set aanwezig zijn. De leden zeggen dat ze overweldigd zijn door aanvragen om lid te worden van de vereniging en door slachtoffers die getuigenissen aanbieden.

“Het verschil is nu”, zegt Clémentine Poidatz, een ADA-lid, “dat mensen luisteren.”

Tekenen van een veranderende houding zijn moeilijk te meten. Maar Godrèche, die een filmster was in Frankrijk voordat ze tien jaar geleden naar de Verenigde Staten verhuisde, heeft een emotionele ontvangst gekregen van een machtig publiek, onder wie commissieleden in het Franse parlement.

Tijdens een openbare hoorzitting zei Erwan Balanant, een centristisch parlementslid, dat hij zich schaamde voor het feit dat hij van haar films had gehouden toen ze allebei tieners waren.
Hij zag ze niet meer op dezelfde manier, voegde hij eraan toe.

Godrèche werd ook uitgenodigd om een toespraak te houden tijdens de Césars, vier jaar nadat de prijs voor beste regisseur werd toegekend aan Roman Polanski, die in 1978 de Verenigde Staten ontvluchtte nadat hij schuld had bekend aan onwettige seks met een 13-jarige.

Tijdens de ceremonie richtte Godrèche zich tot Franse filmsterren en machthebbers en vroeg ze hoe zij collectief konden accepteren “dat deze kunst waar we zoveel van houden, deze kunst die ons bindt” wordt gebruikt als dekmantel om meisjes te misbruiken.

Ze kreeg een staande ovatie.

In een interview zegt Godrèche, die een van de mensen was die zich in de Verenigde Staten uitsprak over filmproducent Harvey Weinstein, het volgende: “Ik zie mezelf niet als de messias. Ik heb #MeToo niet uitgevonden. Er waren vrouwen die hierover vóór mij spraken.” Ze begrijpt hoe moeilijk het is om fundamentele culturele verschuivingen teweeg te brengen, voegt ze eraan toe.

“Je moet met de deur slaan, en met de deur slaan, en met de deur slaan”, zegt ze. “Je hebt niet één piano nodig. Je hebt niet één gitaar nodig. Je hebt een hele fanfare nodig - een harmonieorkest.”

Dat gebeuk had al geleid tot enkele momenten van bezinning en enkele structurele veranderingen. De Franse regering biedt nu financiële prikkels voor films om meer vrouwelijk talent aan te trekken en eist dat producenten getraind worden in het voorkomen van seksueel geweld voordat ze bepaalde subsidies ontvangen.

Maar er is ook fel verzet geweest. De #MeToo-beweging is vaak afgedaan als een inbreuk van puriteinse Amerikaanse zeden op een essentieel onderdeel van de intellectuele en culturele identiteit van Frankrijk.

De bijzonderheden van de Franse film maken het ook afkerig van verandering. Films maken in Frankrijk wordt vaak in de eerste plaats gezien als een kunstvorm en niet als een bedrijf. Filmsets worden daarom ook niet per se gezien als een doorsnee werkplek.

Hoewel de meesten een herverdelend financieringssysteem toejuichen dat onafhankelijke films beschermt tegen de druk van de kassa’s, zeggen critici dat het sommige regisseurs ook immuun maakt voor introspectie en hun artistieke visie boven alles verheft - inclusief, soms, de wet.

Depardieu

Daarbij komt nog de uitgesproken Franse bewondering voor de rol van de artiest als regelbreker in een wereld waar “er geen oorlog tussen de seksen is, er zijn alleen relaties van verleiding”, zegt Geneviève Sellier, een emeritus professor in filmstudies aan de Montaigne Universiteit van Bordeaux.

Die situatie “is duidelijk een extreem handig masker voor mannelijke dominantie”, voegde Sellier, die een feministische kritiekwebsite beheert met de naam Le genre & l’écran, eraan toe.

Sommige mannelijke acteurs hebben ook hun stem verheven. Een van hen, Aurélien Wiik, startte de hashtag #MeTooGarçons, of #MeTooBoys, die ook door mensen uit andere geledingen van de Franse samenleving wordt gebruikt om hun ervaringen met misbruik te vertellen.

Een van de prominentste mannen die in Frankrijk worden beschuldigd is filmster Gérard Depardieu. Meer dan een dozijn vrouwen hebben gezegd dat hij hen seksueel heeft geïntimideerd of misbruikt. In 2021 werd hij beschuldigd van verkrachting en aanranding van een jonge aspirant-actrice, Charlotte Arnould. Depardieu heeft categorisch ontkend en hij is niet veroordeeld. Het onderzoek wordt voortgezet.

In december, net voordat Godrèche zich begon uit te spreken, toonde een televisieonderzoek beelden van Depardieu die grove en seksistische opmerkingen maakte tijdens een reis in Noord-Korea in 2018.

De video’s leidden tot verontwaardiging, maar president Emmanuel Macron reageerde afwijzend en veroordeelde wat hij een “klopjacht” op de acteur noemde.

Arnould zei dat ze geloofde dat er een verandering gaande was omdat meer vrouwen zich uitspraken. Maar, voegde ze eraan toe, ze was niet optimistisch over de uitkomsten. “Mannen zijn nog steeds niet bang genoeg. Om dat te laten gebeuren is een totale ommekeer van het systeem nodig en een collectief ontwaken.”

Veel van de verontwaardiging over de televisiedocumentaire richtte zich op Depardieus vulgaire opmerkingen over een prepuberaal meisje dat paardreed. Maar minder woede werd gewekt door de interviews met vier volwassen vrouwen die zeggen dat ze direct slachtoffer van hem zijn geworden.

“Voor het grote publiek is er meer empathie voor kinderen dan wanneer het volwassen vrouwen zijn die over aanranding praten”, zegt Ariane Labed, een oprichtster van ADA. Voor de vrouwen, stelt ze, blijft er een verwijt hangen - als in “ze had beter moeten weten”.

‘Le Consentement’

In 2020 werd het Franse literaire establishment opgeschrikt door de publicatie van Le Consentement, een boek van Vanessa Springora dat de kwalijke relatie beschreef die ze op 14-jarige leeftijd had met de gevierde schrijver Gabriel Matzneff, toen 49, onder de zelfgenoegzame blik van de culturele elite van het land.
Veel van zijn gepubliceerde werken beschreven zijn seksuele bezigheden met meisjes en jongens in hun vroege tienerjaren of jonger.

Geconfronteerd met die historisch lakse houding versterkte Frankrijk zijn verbod op seksueel contact met minderjarigen onder de 15 jaar en classificeerde het als verkrachting als de volwassene meer dan vijf jaar ouder was.

Godrèche zegt dat ze haar verhaal zag als de cinematografische versie van Le Consentement.

Ze begon als kind in films en kreeg op haar 14de een rol in een film van regisseur Benoît Jacquot. Hun relatie speelde zich af in het openbaar. Zo kochten ze samen een appartement toen zij 15 was en hij 40.

Ze heeft ook Jacques Doillon, een andere regisseur, ervan beschuldigd haar twee keer seksueel te hebben misbruikt - één keer toen ze meespeelde in zijn film La Fille de 15 Ans over een vader die verliefd wordt op de vriendin van zijn zoon. Doillon speelde ook de vader en eiste 45 takes voor een seksscène met haar, vertelde ze aan de Franse radio.

Via hun advocaten ontkenden beide mannen de beschuldigingen en weigerden verder commentaar te geven.

Doillon klaagt Godrèche aan wegens smaad omdat ze hem op Instagram beschuldigde van seksuele relaties met kinderen.

In een interview met de krant Le Monde erkende Jacquot zijn relatie met Godrèche - en vele andere jonge vrouwen die hij als zijn muzen beschouwde - maar hij ontkende seksuele relaties met haar te hebben gehad voordat ze 15 was. Hij ontkent ook gewelddadig of dwingend met haar te zijn geweest.

Het was Jacquot, die in die documentaire uit 2011 aan het woord kwam, die de campagne van Godrèche in gang zette. Een van de specifieke eisen die Godrèche heeft gesteld is een parlementair onderzoek naar seksueel geweld en risico’s voor kinderen in de filmindustrie. Ze heeft de oproep van ADA voor intimiteitscoördinatoren herhaald, vooral als er kinderen bij betrokken zijn.

Maar ze beschouwt de huidige confrontatie in Frankrijk als iets veel omvangrijkers.

“De Franse film vertegenwoordigt de Franse samenleving”, zegt ze. “De regisseurs zijn vaders en ooms en beste vrienden van de familie en grootvaders. En het is binnen deze families dat we kinderen en vrouwen en jonge mannen vertellen dat ze niet mogen praten.”

Een maand nadat ze zich begon uit te spreken, vroeg Godrèche haar volgers op sociale media om haar hun eigen verhalen over misbruik te sturen. Sindsdien, zegt ze, zijn er zo’n vijfduizend berichten binnengekomen. Velen, vertelt ze, hadden nog nooit hun verhaal verteld. Anderen spraken over misbruik in hun familie dat nooit was erkend.

Ze is momenteel een kortfilm aan het maken, geïnspireerd door hun verhalen, voegt ze eraan toe. “Dit is nog maar het begin.”