“Mama jihad” komt vrij – Philip Heymans

Philip Heymans is gerechtsjournalist VRT-nieuws

Fatima Aberkan is een bekende naam bij het gerecht. Volgens terrorismespeurders heeft ze verschillende jongeren aangezet om in Syrië en Irak te gaan vechten. Ook haar 3 eigen zonen zitten daar op dit ogenblik. Bovendien zou ze geld hebben ingezameld voor die gewapende jihadistische strijd. Ook de rechtbank is daarvan overtuigd: in eerste aanleg krijgt Aberkan 8 jaar, in beroep zelfs de maximumstraf van 15 jaar cel. Een zware straf voor een vrouw van 55.

Na het Hof van Beroep rest haar advocaat nog maar één mogelijkheid: het Hof van Cassatie. Dat kan zijn cliënte niet vrijspreken, het kan wel nakijken of de wet correct is toegepast, en of de juiste procedures zijn gevolgd. Als dat niet het geval is, dan zou er een nieuw proces moeten komen. Op 29 april, 15 dagen na de veroordeling, stapt Aberkans advocaat naar Cassatie. Dat beslist dat het de zaak op 5 oktober zal behandelen.

Zolang Cassatie geen uitspraak doet, is Fatima Aberkan niet definitief veroordeeld. Er bestaat dan immers nog altijd de mogelijkheid dat er een nieuw proces komt, en dat ze in dat proces wordt vrijgesproken. Juridisch gezien zit ze dus in de gevangenis in voorarrest. Dat betekent ook dat haar advocaat haar vrijlating kan vragen, omdat die niet strikt nodig is voor de zaak. Dat doet hij ook. En hij krijgt gelijk :op vrijdag 5 augustus beslist de Brusselse Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) dat Fatima Aberkan vrij kan komen.

Uit het arrest van de KI valt niet op te maken waarom ze de vrijlating van Aberkan beveelt. Integendeel: de KI argumenteert in dat arrest eerst dat mevrouw Aberkan terecht opgesloten zit: er zijn serieuze aanwijzingen dat ze schuldig is aan terrorisme. Zo zijn er haar contacten met bekende terroristen als Nizar Trabelsi en Malika El Aroud, er zijn foto’s waarop ze gewapend poseert voor een vlag van terreurgroep IS, en er is haar reis naar Syrië. De KI schrijft ook dat de kans groot is dat Fatima Aberkan nieuwe misdrijven zal begaan als ze vrijkomt zonder strenge voorwaarden, of dat ze zal vluchten voor haar straf. Dat klinkt alsof ze niet meteen zal vrijkomen. En dan luidt de volgende zin: “Maar toch [Toutefois] kan [Fatima Aberkan] voorlopig vrijkomen, als ze een borgsom van 5.000 euro betaalt en zich aan strikte voorwaarden houdt.”

Heel duidelijk is dat niet, er is geen verdere uitleg. De advocaat van Aberkan, Cédric Moisse, zegt dat hij twee argumenten heeft gegeven. Ten eerste is zijn cliënte altijd braaf komen opdagen voor haar proces, ze heeft geen enkele poging gedaan om te vluchten, en zal dat nu ook niet doen. Haar aanhouding is dus niet nodig zolang ze niet definitief veroordeeld is.

En ten tweede zitten er meer dan 5 maanden tussen haar veroordeling en de behandeling door Cassatie. Dat is te lang, vindt de advocaat. Stel dat Aberkan gelijk krijgt van Cassatie, dan heeft ze mogelijk 5 maanden onterecht in de cel gezeten. En dat terwijl ze niet vluchtgevaarlijk is. Volgens hem kan ze dus best vrijgelaten worden. Hij stelt zelf voor dat haar paspoorten zouden worden ingetrokken, dat ze zich elke week zou moeten melden bij de politie en dat ze niet meer in Molenbeek mag komen. Met die strikte voorwaarden zal ze zeker niet proberen te vluchten. Wellicht heeft de KI die argumenten gevolgd. Maar zoals gezegd: uit het arrest valt dat niet af te leiden.

Of Fatima Aberkan zal proberen te vluchten, valt af te wachten. Of ze nieuwe misdrijven zal plegen (lees: zal blijven oproepen tot de gewapende strijd), eveneens. Die inschatting maakt de KI in eer en geweten. Over het argument dat het wel erg lang duurt voor Cassatie haar zaak kan behandelen, kan iets meer gezegd worden.

Aberkan is op 14 april 2016 veroordeeld. Haar advocaat is op 29 april naar Cassatie gestapt – de uiterste datum waarop hij dat kon doen. Op 29 juni heeft hij zijn argumenten ingediend bij cassatie – opnieuw de uiterste datum waarop dat mogelijk was. Enkele dagen later heeft Cassatie de behandelingsdatum op 5 oktober vastgesteld. Dus geen 5, maar 3 maanden nadat de advocaat zijn formeel verzoek (memorie) heeft ingediend. Als je daar juli en augustus (de 2 gerechtelijke verlofmaanden) nog eens van aftrekt, dan komt het erop neer dat Cassatie de zaak na iets meer dan een maand behandelt. Wat niet onredelijk lijkt. En wat ook niet onlogisch is: strafzaken waarin iemand tot een effectieve gevangenisstraf is veroordeeld, worden prioritair behandeld door Cassatie. Net omdat de kans bestaat dat een onschuldige opgesloten zit. Het argument dat Fatima Aberkan onredelijk lang in de gevangenis dreigt te moeten zitten, lijkt dus genuanceerd te worden. Al weten we dus niet zeker of de KI dat argument heeft laten meetellen.

In elk geval is de beslissing erg slecht aangekomen bij politie en federaal parket, de twee instanties die het onderzoek naar Aberkan gevoerd hebben. Daar snapt men niet hoe iemand die tot 15 jaar is veroordeeld, plots door de KI wordt beschouwd als iemand die wel eventjes de gevangenis mag verlaten.

Volgens die critici komt dat omdat de beslissing is genomen door een zogenaamde “vakantiekamer”: een rechtbank die tijdens het gerechtelijk verlof doorwerkt om dringende zaken te behandelen, en die niet uit de vaste specialisten is samengesteld, maar wel uit de rechters die op dat ogenblik niet op vakantie zijn.

Zo kan het gebeuren dat een specialist milieurecht plots moet beslissen over de aanhouding van een moordverdachte, of dat een strafrechter een bouwmisdrijf moet behandelen. Dat maakt dat er tijdens vakantieperiodes wel eens vaker vreemde gerechtelijke beslissingen worden genomen.

Voor alle duidelijkheid: Fatima Aberkan is voorlopig vrijgelaten. Als het Hof van Cassatie later dit jaar zou beslissen dat er geen vormfouten zijn gemaakt tijdens haar proces, dan staat niks haar definitieve opsluiting in de weg.