‘Vanuit mensenrechtenperspectief is dit absoluut geen vooruitgang’: Europa keurt nieuw migratiepact goed

Het leek nog even nipt te zullen worden. Hoewel er in december al een politiek akkoord was tussen de grootste partijen in het Europees Parlement en de lidstaten, was het tot woensdagavond afwachten hoeveel stemmen het nieuwe Europese migratiepact écht zou halen.

Actievoerders verstoorden de stemming zelfs nog even. Maar dat kon de uitkomst niet tegenhouden: het Europees Parlement keurde het nieuwe migratiepact (vlotjes) goed.

Zo’n acht jaar duurde het tot de lidstaten overeenkwamen, en alleen al daarom is het akkoord een historische mijlpaal, zegt Hanne Beirens, directeur van het Migration Policy Institute Europe.

“De waarde van het pact situeert zich eigenlijk op een soort metaniveau: het toont dat lidstaten nog altijd bereid zijn om samen te werken rond migratie”, aldus Beirens. “Doordat elke lidstaat de voorbije jaren vooral zijn eigen migratiebeleid vooropstelde, was dat vertrouwen er lange tijd niet meer.”

Bovendien herbevestigt het volgens Beirens ook dat asielzoekers nog altijd het recht hebben om naar Europa te komen. “Hoewel we ons in een politiek landschap bevinden waarin steeds meer partijen en regeringen openlijk de toekomst van migratie in vraag stellen”, zegt Beirens. “Het was een beetje nu of nooit.”

Versnelde procedure

Toch laat die politieke context een duidelijke stempel na. Een van de belangrijkste doelen van het pact was om meer controle te krijgen over de asielstromen.

Zo kijkt men voortaan strenger toe op wie aan de Europese buitengrenzen verschijnt. Wie uit een land komt waarvan gemiddeld minder dan 20 procent van de asielaanvragen aanvaard wordt, krijgt een versnelde procedure van 12 weken. In die periode verblijft de persoon in een detentiecentrum aan de grens.

Zo wil de EU voorkomen dat mensen die weinig kans maken op asiel van de radar verdwijnen. Ook wie vermoedelijk gevaarlijk is of niet wil meewerken, valt automatisch onder de versnelde procedure. Minderjarigen die alleen reizen vallen niet onder deze regeling, gezinnen met kinderen wel.

Precies dit onderdeel van het pact zorgt voor controverse bij mensenrechtenorganisaties en -onderzoekers. “Terwijl we in België het verbod om kinderen op te sluiten wettelijk willen verankeren, evolueren we in Europa in de omgekeerde richting”, zegt professor migratierecht Ellen Desmet (UGent).

Desmet betreurt bovendien dat mensen die vastzitten aan de grens een ondermaatse procedure krijgen. “Je zal maar die ene persoon op vijf zijn uit jouw land die wél recht heeft op asiel en daar belandt.”

De lidstaten krijgen tot 2026 om grenscontroles te organiseren en voldoende personeel te vinden. Volgens Desmet zal de druk op de lidstaten aan de Europese buitengrenzen hoe dan ook vergroten. “Met als gevolg dat die landen nog meer zullen proberen vermijden dat asielzoekers hun grenzen bereiken. Bijvoorbeeld door akkoorden met derde landen te sluiten.”

‘Vrijblijvend’ solidariteitsprincipe

Is er dan tenminste goed nieuws voor lidstaten als Duitsland, die al langer klagen dat ze een disproportioneel aandeel van de asielzoekers opvangen in vergelijking met bijvoorbeeld Hongarije? Beirens denkt van wel. “Voor het eerst is het solidariteitsprincipe vastgelegd in de wet.” Daardoor moet elk land nu een per lidstaat berekend aantal asielzoekers opvangen in tijdens van crisis.

Al blijft dat vrijblijvend. Lidstaten kunnen namelijk 20.000 euro betalen per asielzoeker die ze weigeren op te vangen.

De Poolse premier Donald Tusk liet al weten geen extra asielzoekers te aanvaarden. Ook in ons land zei N-VA liever te betalen. “Veel hangt inderdaad af van politieke wil”, geeft Beirens toe. “Maar er moet sowieso een minimaal aantal plaatsen zijn voor transfers. Zo niet valt het hele pact in duigen.”

In crisissituaties, zoals toen in 2015-2016 grote aantallen asielzoekers naar Europa kwamen, kunnen landen die onder hoge druk staan de Europese Commissie om hulp vragen. Die kan dan extra solidariteitsmechanismen van de andere lidstaten eisen, of het land in kwestie toestaan van enkele regels af te wijken.

“Zo zouden ze mensen langer dan 12 weken vast kunnen houden aan de grens, en ook mensen afkomstig van landen met een erkenningsgraad van minder dan 50 procent aan die korte procedure onderwerpen”, zegt Desmet. “Neen, vanuit mensenrechtenperspectief is dit pact absoluut geen vooruitgang.”

Daar ligt Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen momenteel waarschijnlijk niet wakker van. Een migratiepact was een topprioriteit aan de start van haar termijn. Nu ze een tweede termijn wil verzilveren, komt het haar goed uit dat dit lukt. Bovendien lijkt het erop dat kiezers die tegen migratie zijn een sleutelrol zullen spelen bij de aankomende Europese verkiezingen. Dit pact houdt hen in ieder geval de belofte voor dat Europa minder migranten zal opvangen.

Maar of dat ook in de praktijk het geval zal zijn? “Het idee is dat mensen door strenge grensprocedures op de lange termijn ontmoedigd worden om naar Europa te komen”, zegt Beirens. “Maar dat zal sterk afhangen van hoe wanhopig mensen blijven om in een bootje te stappen.”