Wat gebeurde er achter de schermen bij de veiligheidsdiensten na mail aan Waalse scholen over "dag vol terreur"?
"11 april om 10 uur zal een dag vol terreur zijn voor jullie." Dat is de mail die een dertigtal scholen gisterennamiddag ontving. Paniek volgde, net als een crisiscommunicatie van het Nationaal Crisiscentrum in de late avond. Pas 's morgens kon er opgelucht ademgehaald worden: de dreiging was "ongeloofwaardig" en "onwaarschijnlijk". Een reconstructie van wat er zich al die uren afspeelde achter de schermen bij de veiligheidsdiensten.
Woensdag 10 april - late namiddag
Het verhaal begint gisteren in de late namiddag op het moment dat er een dreigmail aankomt bij een dertigtal scholen. Allemaal in Wallonië, de scholen in Vlaanderen hebben op dit moment paasvakantie.
In de mail - die in het Frans en chaotisch opgesteld is - wordt volgens onze informatie verwezen naar Islamitische Staat. De teneur? "De hypocriete schoolmuren zullen de woede van Allah voelen", "de ongelovigen moeten gestraft worden" en "de leugens van de normaliteit en gevestigde orde worden niet meer getolereerd."
11 april 2024 om 10 uur zal een dag van terreur voor jullie zijn
De auteur(s) kondigen ook een heel gericht tijdstip aan: op donderdag 11 april - vandaag dus - om 10 uur zal "een dag van terreur" volgen. Er wordt ook gesproken over kalasjnikovs, bommengordels en granaten.
Opmerkelijk: het mailadres van de afzender eindigt op .ru, een Russisch adres dus. Al zou het ook gaan om een mailadres dat gemakkelijk aan te maken is, ook door iemand in België. Op welke manier er eventueel een link is met Rusland en of het niet eerder gaat om een afleidingsmanoeuvre, is dan nog niet duidelijk.
Kort daarna komt de mail ook ter ore van het Nationaal Crisiscentrum, dat meteen het OCAD inschakelt. Dat orgaan bepaalt het dreigingsniveau in ons land. Sinds de aanslag in oktober staat het algemene dreigingsniveau op drie. Dat betekent:
Dreiging is ernstig. Er is dan sprake van een mogelijke en waarschijnlijke dreiging tegen de persoon, de groepering of de gebeurtenis die het voorwerp uitmaakt van de analyse.
Het is de gebruikelijke procedure dat OCAD meteen een eerste snelle analyse maakt. In dit geval was die zeer beperkt, omdat niet meteen duidelijk was of het om geloofwaardige informatie ging. Stel dat er vanuit verschillende hoeken op hetzelfde moment (bv. buitenlandse inlichtingendiensten) dezelfde informatie binnenstroomt, is dat een ander verhaal.
Woensdag 10 april - loop van de avond
In de loop van de avond beginnen er wel geruchten te circuleren over de mail - en daarbij gaat het niet altijd om juiste informatie. Zo doet er de ronde dat het Crisiscentrum bevolen zou hebben dat de scholen moesten sluiten. Foutieve informatie.
Die geruchten wilde het Nationaal Crisiscentrum de kop indrukken - hoewel OCAD op dat ogenblik nog niet klaar was met zijn analyse. Dat is niet de normale gang van zaken, maar omdat de geruchten nogal alarmerend waren en het Crisiscentrum op dat moment niet wist wanneer de dreigingsanalyse klaar zou zijn, is er 's avonds laat beslist om tóch te communiceren.
Om exact 22.53 uur loopt dan volgend bericht binnen:
Het Nationaal Crisiscentrum (NCCN) werd geïnformeerd over een potentiële dreiging die geuit werd ten aanzien van middelbare scholen. De situatie wordt van dichtbij opgevolgd door de betrokken diensten.
Gezien het huidige algemene dreigingsniveau 3, vraagt het NCCN een verhoogde waakzaamheid in alle scholen in ons land en om elke verdachte situatie te melden.
De politiediensten werden geïnformeerd over deze maatregelen. Er loopt een onderzoek naar de aard van deze dreiging.
Concreet vraagt het Nationaal Crisiscentrum aan de scholen dus om waakzaam te zijn en om elke verdachte situatie zeker te melden.
Donderdag 11 april - ochtend
Verschillende media openen vanochtend met het nieuws over de dreiging in de Waalse scholen. Naast de oproep tot waakzaamheid van het Nationaal Crisiscentrum nemen verschillende scholen op eigen houtje nog extra veiligheidsmaatregelen. In enkele scholen in Luik mogen kinderen bijvoorbeeld niet op de speelplaats komen en er zijn ook extra politiepatrouilles. Twee scholen blijven zelfs helemaal dicht.
De dreigingsanalyse van OCAD is eigenlijk op dat ogenblik al klaar - in de loop van de nacht is die gemaakt, maar pas rond 8 uur vanochtend wordt er gecommuniceerd. Dat is niet abnormaal, eerst moeten verschillende instanties en partnerorganisaties op de hoogte gebracht worden.
Het OCAD acht deze dreiging bijgevolg onwaarschijnlijk
Het OCAD heeft de situatie geanalyseerd. Op basis van de beschikbare informatie stelt het OCAD dat de dreigmail die verschillende scholen ontvangen hebben, niet geloofwaardig is. Het OCAD acht deze dreiging bijgevolg onwaarschijnlijk. Het algemene dreigingsniveau 3 voor België blijft weliswaar van kracht. Het OCAD vraagt om aandachtig en waakzaam te blijven en de nodige preventieve veiligheidsmaatregelen in acht te nemen. Het OCAD blijft de situatie samen met zijn partners van nabij opvolgen.
We weten dat de mail uiteindelijk ingeschaald is op "dreigingsniveau 1" - dus lager dan het algemene dreigingsniveau voor het hele land. Dat betekent:
Dreiging is laag. Concreet wil dat zeggen dat de persoon, de groepering of de gebeurtenis die het voorwerp uitmaakt van de analyse niet bedreigd is.
Bronnen vertellen ons dat de "lage" inschatting onder meer gebeurde door de vreemde link met Rusland én door het feit dat de mail naar zoveel scholen tegelijk gestuurd is.
Donderdag 11 april - loop van de dag
Hoewel deze dreiging als "onwaarschijnlijk" en "niet geloofwaardig" bestempeld wordt, wordt er toch een vooronderzoek geopend door het parket van Charleroi. Het doel? Achterhalen wie de mail stuurde en waarom.
Dat wordt allemaal dus nog onderzocht, maar volgens onze informatie gaat men er in de eerste plaats toch vanuit dat het mogelijk om een leerling gaat die misschien geen zin had om naar school te gaan.
Heeft het Nationaal Crisiscentrum te snel gecommuniceerd?
We hebben bij verschillende veiligheids- en inlichtingendiensten gevraagd of er te snel gecommuniceerd is - met de nodige paniek tot gevolg. Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) had daar vanmorgen ook al zijn ongenoegen over geuit. "Het roept nodeloze onrust op bij leerlingen, leerkrachten en ouders. Ik pleit er dus voor om voorzichtig om te springen met dergelijke communicatie."
Maar bij iedereen die we hier gebeld hebben, klinkt toch een ietwat andere lezing. Het Crisiscentrum staat nog altijd achter zijn communicatie. Daar wil men vooral benadrukken dat ze elke dreiging ernstig moeten nemen. Bovendien zitten we nog altijd in niveau 3, dus ze nemen geen enkel risico.
Een andere bron vraagt zich dan weer luidop af wat het alternatief was. "Op een bepaald moment moet er een beslissing genomen worden, de dreiging ging ook over vandaag", klinkt het daar. En vooral: "Wat als er toch iets was gebeurd?". Hoe dan ook zijn dat moeilijke beslissingen die snel genomen moeten worden.
Dat vertelt ook onze justitiejournalist Philip Heymans in "De wereld vandaag". "Misschien was de eerste communicatie wat te summier, misschien hadden ze nog iets geruststellender kunnen zijn. Nu is het wat open gelaten, waardoor iedereen een eigen invulling kon geven. Anderzijds zit je met veel scholen, je wil geen risico nemen. Als het wél fout gaat, ga je achteraf dan de kritiek krijgen dat je te weinig gecommuniceerd hebt en dat het allemaal te laat was."