CHECK - Bevat het neergedaalde Saharastof giftige "zware metalen"?
Op sociale media circuleren beweringen dat het Saharastof dat vorig weekend in ons land neerdwarrelde grote hoeveelheden schadelijke "zware metalen" zou bevatten. Een chemische analyse en filmpjes van "magnetisch zand" zouden dat bewijzen. Maar daar klopt niets van.
In het kort:
Op sociale media maken mensen zich zorgen over video's waarin Saharastof magnetisch blijkt te zijn. Op basis van de beelden wordt beweerd dat het stof niet uit de Sahara afkomstig zou kunnen zijn en dat het om giftige "zware metalen" zou gaan. Soms wordt daarbij nog verwezen naar een "chemische analyse" die dat zou aantonen.
Maar?
Dit strookt niet met de waarheid. Saharastof bevat van nature verschillende magnetische mineralen. Een magnetische reactie is dan ook perfect normaal. De "chemische analyse" waarnaar verwezen wordt, blijkt een 2 jaar oude test uit Bosnië die in verdachte omstandigheden is uitgevoerd.
Een zuidelijke luchtstroming bracht vorige week zacht weer naar onze streken. Daarmee liftten ook enkele tonnen Saharastof mee. Helemaal onschuldig voor de menselijke gezondheid is dat niet: net zoals andere bronnen van fijn stof kan het een slechte luchtkwaliteit veroorzaken.
Gezondheidsinstanties waarschuwen daarom dat sommige mensen door Saharastof last kunnen krijgen van ademhalingsproblemen, vooral wanneer ze astma- of allergiepatiënt zijn.
"Chemtrails"
Op sociale media circuleren echter veel spectaculairdere verhalen en video's over het Saharastof. Verschillende mensen delen er video's waarin ze stof van hun auto of tuinmeubelen schrapen en dat vervolgens blijken te kunnen oppikken met een magneet.
Commentaren beweren dat deze magnetische reactie betekent dat het niet om Saharastof kan gaan, maar om "zware metalen" of "grafeen". In openbare Facebookgroepen als "Chemtrails Benelux" worden de video's gedeeld als "bewijsmateriaal" dat vliegtuigen bewust giftige stoffen de lucht in zouden spuiten.
Een geloof in zogenaamde 'chemtrails' is een onbewezen complottheorie die beweert dat met vliegtuigen bewust chemicaliën verspreid worden in de atmosfeer. Het gaat meestal om verwarring met natuurfenomenen zoals Saharastofwolken of met contrails, de sporen van waterdamp en uitlaatgassen die vliegtuigen achterlaten.
Maar kunnen de verhalen over het Saharastof eventueel tóch kloppen? Is het stof echt magnetisch? En waaruit bestaat Sarahastof precies?
"Zandige regen"
Allereerst: er is geen enkele twijfel dat er vorige week wolken met Saharastof over ons land zijn getrokken. Dat werd ook op voorhand zo voorspeld.
De passage van de stofwolken konden we niet enkel zelf waarnemen aan de hemel maar is ook uitvoerig gedocumenteerd door de Atmosphere Monitoring Service van het Europese aardobservatieprogramma Copernicus (CAMS).
Ook het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI) in Ukkel kon nauwgezet het Saharastof registreren met een zogenaamde ceilometer. Vooral in de nacht van zondag 7 april op maandag 8 april ging een van de stofwolken gepaard met "zandige regen" die Saharastof achterliet op het aardoppervlak.
Is het vreemd dat die stofresten reageren op magneten, zoals te zien was in verschillende filmpjes op sociale media? Er bestaat natuurlijk geen garantie dat het stof dat te zien is in de video's niet vermengd werd met andere vormen van fijn stof of zand, zowel op de oppervlaktes zelf als in de atmosfeer. Maar in tegenstelling tot wat de videomakers denken, bevat Saharastof sowieso wel degelijk magnetische mineralen.
Eén daarvan is hematiet, dat vooral bestaat uit ijzeroxide en aan het zand een typische oranjerode kleur geeft. Ook magnetiet is een ander magnetisch mineraal dat voorkomt in Saharazand en -stof. Deze 2 magnetische mineralen worden vaak onderzocht door paleoklimatologen. Ook recent, in 2023, werd nog een onderzoek gepubliceerd over de samenstelling van Saharastof dat in Polen was neergekomen.
Bosnisch laboratorium
Behalve de video's met magneten circuleert op platformen als Facebook en X (het vroegere Twitter) ook een vertaalde tekst die resultaten vermeldt van een "chemische analyse" van het neergedaalde Saharastof.
Die analyse zou hebben uitgewezen dat in het residu tientallen tot honderden keren hogere waarden opgemerkt werden van nikkel, barium, aluminium en arsenicum. "Metalen die NIET bestaan in de Sahara-woestijn", wordt daarover beweerd op X (het vroegere Twitter).
De bewuste "chemische analyse" die hierbij vermeld wordt, is echter niet recent en komt ook niet uit ons land. Het is een test van een staal uit Dobosnica Donja, Bosnië en dateert van mei 2022.
Het staal werd binnengebracht bij een laboratorium in Tuzla door een Bosnische antivaccinatiegroepering. Het analyserapport raakte vooral verspreid via een Engelstalig persbericht van de populistische partij Bosanska Stranka.
Hoe relevant de testresultaten zijn, valt niet meteen vast te stellen. Er is geen zekerheid over precies welk staal aan het laboratorium is bezorgd. In de buurt van Dobsnica Donja bevindt zich ook een grote open steenkoolmijn en een cokesfabriek.
Conclusie
- Na de neerslag van Saharastof vorige week, worden op sociale media video's gedeeld die tonen hoe korrels en stofdeeltjes op auto's en andere buitenoppervlakten deels magnetisch blijken te zijn.
- Op basis daarvan claimen sommigen dat het "niet om zand of stof uit de Sahara" kan gaan, maar eerder om "grafeen" of andere "zware metalen" neergedaald uit de atmosfeer. Vaak wordt hierbij verwezen naar een "chemische analyse" die dat zou aantonen.
- Die analyse blijkt een document uit Bosnië, bijna 2 jaar oud, en waarvan de staalname niet in gecontroleerde omstandigheden tot stand kwam.
- Saharastof bevat verschillende mineralen die magnetisch zijn, waaronder hematiet en magnetiet. Het is dus niet ongebruikelijk dat het reageert op magneten.
- De stellingen dat de video's van magnetisch zand of een Bosnische chemische analyse uit 2022 zouden bewijzen dat het Saharastof niet uit de Sahara komt of dat het uit giftige "zware metalen" bestaat, beschouwen we daarom als niet waar.
Meer informatie over de factchecks van VRT NWS?
Zoek je meer verhalen van VRT NWS CHECK over factchecking, desinformatie of online bedrog? Die vind je hier.
Wil je weten hoe we te werk gaan bij het factchecken? Dat lees je in dit artikel.
Heb je vragen of opmerkingen of wil je weten wie er in ons team zit? Dat lees je in dit artikel.
Je vindt onze factchecks ook terug bij deCheckers, samen met betrouwbare factchecks van enkele andere Vlaamse en Nederlandse redacties.
Wil je iets laten checken? Stuur ons dan een mail via check@vrtnws.be.
VRT NWS is erkend lid van het International Fact-Checking Network.