Onder minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) werden de voorbije drie jaar al 120 geheime contracten met de farma-industrie verlengd of nieuw afgesloten voor de terugbetaling van innovatieve geneesmiddelen. Het recentste Morse-rapport, waarin jaarlijks de uitgaven aan farmaceutische producten wordt geanalyseerd, leert dat het brutobedrag — zonder korting — dat naar geneesmiddelen onder die geheime deals gaat, jaar na jaar toeneemt. Tegelijk neemt ook de korting toe die jaar na jaar wordt bedongen bij de farmabedrijven. Die hogere kortingen maken dat de nettokost voor de geneesmiddelen uit die geheime contracten sinds 2018 vrij stabiel is gebleven.

Voor het jaar 2022 is nog geen nettobedrag beschikbaar. Het brutobedrag – dus zonder korting – bedraagt 2,36 miljard euro. Als dat afgezet wordt tegenover de bijna 6,5 miljard euro brutokost voor alle geneesmiddelen, vormen de geneesmiddelen onder de geheime deals zo’n 36 procent van het totaal.

Onder die geheime contracten vallen een aantal medicijnen die nog een belletje doen rinkelen. Denk aan Zolgensma, het peper­dure geneesmiddel tegen een spierziekte dat in Vlaanderen bekend werd door de sms-actie voor baby Pia. Of Kaftrio, het geneesmiddel dat helpt tegen het levensbedreigende mucoviscidose (taaislijmziekte).

LEES OOK. Peperduur medicijn baby Pia voortaan terugbetaald, mama Ellen: “Natuurlijk wou ik dat we twee jaar terug konden in de tijd” (+)

Veel van die innovatieve behandelingen zijn stilaan onbetaalbaar voor de gezondheidszorg. Via geheime contracten kan de overheid toch nog een stevige prijskorting onderhandelen. Het grote nadeel is dat de onderhandelingen achter gesloten deuren plaatsvinden, weg van de markt en weg van parlementaire controle. De farmabedrijven hebben daar ook baat bij. Als ze weten dat ze een stevige korting zullen moeten geven aan de overheid, zetten ze de officiële vraagprijs vaak flink hoger. Ze kunnen landen daarbij ook internationaal tegen elkaar uitspelen.

LEES OOK. “Spectaculair” medicijn tegen mucoviscidose vanaf februari terugbetaald voor kinderen onder de 12 jaar: “Hiermee zal Fenna een normaler leven krijgen” (+)

Neem nu Kaftrio: het medicijn kostte officieel zowat 200.000 euro per patiënt per jaar. Via een geheime deal met farma­bedrijf Vertex kon Vandenbroucke de prijs naar beneden halen, maar hoeveel precies weet alleen zijn kabinet.

In hetzelfde bedje ziek

Dat systeem van geheime contracten werd in 2010 in het leven geroepen door toenmalig PS-minister Laurette Onkelinx. Toen was het nog een uitzonderingsmaatregel voor een paar innovatieve geneesmiddelen waarvan de voordelen nog niet helemaal duidelijk waren. Maar vooral sinds de vorige regeerperiode, onder Open VLD-minister Maggie De Block, nam het systeem een hoge vlucht. Al bijna 30 procent van het geneesmiddelenbudget viel onder een geheim contract. Vandenbroucke zette die praktijk volop verder (zie grafiek).

Diens partij Vooruit ging drie jaar geleden zelf nog stevig tekeer tegen de praktijk. Een beperking van die geheime contracten was zelfs een van de speerpunten in het ‘pillenplan’ waarmee de partij in 2019 naar de kiezer trok. Ook toenmalig Kamerlid en huidig voorzitter Melissa Depraetere drong toen aan op meer transparantie. Maar minister Vandenbroucke stapte niet af van die geheime contracten.

LEES OOK. SP.A en N-VA vormen front tegen duistere farmadeals: “Niemand kent reële prijzen door geheime contracten” (+)

“Vooruit schreeuwde moord en brand over de geheime contracten van De Block. Maar eenmaal aan de macht blijkt Vandenbroucke in hetzelfde bedje ziek”, zegt PVDA-fractieleider Sofie Merckx, die er al meerdere vragen over stelde in het parlement. Volgens de PVDA “plooit” Vandenbroucke voor de farma-industrie. “Er vloeien miljarden euro’s weg uit onze sociale zekerheid, zonder enige democratische controle.” De partij pleit zelf voor de afschaffing van het systeem van geheime contracten.

“Gevangenendilemma”

Opvallend: in een reactie geeft Vandenbroucke zelf ook aan dat het gebrek aan transparantie rond de geheime contracten “vanzelfsprekend een democratisch probleem wordt” en het vertrouwen in de overheid ondermijnt. Hij spreekt van een “gevangenendilemma”. “We gebruiken het systeem, omdat het voor ons voordelig uitdraait. We onderhandelen echt keihard over grote kortingen. Maar dat voordeel komt ook met nadelen. Aangezien veel landen het systeem gebruiken, vragen bedrijven steeds hogere prijzen en verliest uiteindelijk iedereen.”

Vandenbroucke benadrukt nog dat het probleem vooral op Europees niveau opgelost moet worden. Tegelijk timmert hij al aan een wetsvoorstel om beloftevolle innovatieve behandelingen in België sneller via normale contracten terug te betalen, “zelfs nog voor ze door het Europees Geneesmiddelenagentschap een positieve beoordeling krijgen”. Dat moet dan wel gepaard gaan met een betere controle op de kwaliteit en het nut van die geneesmiddelen, vindt de minister, waarbij de overheid nu werkt aan een platform om de wetenschappelijke bewijzen beter te kunnen verzamelen en controleren.