‘Als integere politici dezelfde gedragstechnieken zouden toepassen als Trump, dan zou de wereld er een stuk beter uitzien’

Bromvliegtaal zit overal en we gebruiken het de hele dag door. Proef het verschil maar tussen ‘Kom je? Er is taart!’ en ‘Kom je ook? Er is nog taart.’ De bromvliegen ‘ook’ en ‘nog’ vertellen dat de anderen er al zijn én dat de taart bijna op is. Een ideale manier om iemand subtiel aan te sporen, legt Den Heijer uit. Nog een tip voor politici: “‘Dat is niet goed gegaan’ klinkt veel beter dan ‘dat heb ik fout gedaan’. In het eerste voorbeeld blijft ‘goed’ hangen én de verantwoordelijkheid wordt elders gelegd. Dubbele winst dus.”

Gebruiken we bromvliegtaal bewust of gaat het vanzelf?

“Vaak gebeurt het vanzelf, taal zit heel diep verankerd in ons brein. Dat zie je bij vloeken: al geloven we niet meer in God, toch blijft godverdomme dezelfde kracht behouden als een middeleeuwse vloek. Het heeft zelfs een lichamelijk effect: als twee mensen voor een experiment hun hand in een bak ijswater houden met of zonder vloeken, dan houdt de persoon die zich taalkundig mag uitleven het dubbel zo lang vol.”

We gebruiken bromvliegtaal om toehoorders te sturen. Toch loopt het soms mis. Waar vliegen we het vaakst uit de bocht?

“Mensen beginnen vaak over dingen waarvan ze net willen dat je er niet aan denkt. Een piloot die ‘geen paniek!’ roept is de beste manier om iedereen in paniek te krijgen. Hetzelfde met deze zin: ‘Het is niet omdat het vegan is dat het saai is’. Net wat je niet wil, ‘vegan’ en ‘saai’ blijven hangen. Dus begin enkel over wat je wél wil benoemen.

“Nog een grote misvatting is dat je met informatie en argumenten anderen in beweging kan zetten. Vaak is het niet de logica, maar de emotionele reden die aanzet tot actie. Uit onderzoek blijkt dat wie heel overtuigd is van iets nog meer overtuigd raakt van dat initiële standpunt door tegenargumenten te horen. Dat is een moeilijke boodschap voor wetenschappers, die uitgebreide rationele argumenten willen geven terwijl een emotionele boodschap veel effectiever is.”

Het klinkt wat vies, alsof je mensen een richting in duwt die ze zelf niet willen.

“Als ik naar mijn privéleven kijk, valt het effect tegen, misschien omdat ik stronteigenwijze mensen rond mij verzamel. Mijn vrouw werkt ook in de reclame, wellicht weet zij me meer te manipuleren dan ik haar. Het is ook niet zo dat ik met deze technieken op tijd mijn dochter in bed krijg, helaas.

“Op werkvlak speelt die ethiek wel: ik werk niet voor producten of bedrijven waar ik niet achter sta, casino’s bijvoorbeeld. Als ik een opdracht aanneem, dan ga ik er wel vol voor. Goede doelen worstelen daar soms mee: ‘niet te manipulatief schrijven’, zeggen ze dan, maar als het is om geld binnen te halen voor iets waar je achter staat, dan mag je gerust wat manipuleren. Voor de politiek werk ik ook, bijna met elke partij in het midden zou ik mee kunnen nadenken. Ik vind het fascinerend om thema’s mee op de agenda te zetten.”

Binnenkort zijn het verkiezingen, de politiek is een prachtige arena voor bromvliegtaal. Met welke tip trekken we beter bewapend naar het stemhokje?

“Ik volg graag de Amerikaanse verkiezingen, al is met Trump de lol er wat af. Hij is wel een meester in manipulatieve technieken omdat hij perfect beseft wie hij is: een hufter. Door zich zo te gedragen, valt hij nooit tegen bij zijn publiek. Als integere politici dezelfde toewijding zouden hebben om gedragstechnieken toe te passen als Trump, dan zou de wereld er een stuk beter uitzien. Natuurlijk moeten ze zich niet zo gedragen, maar net zo goed begrijpen wat hun publiek van hen verwacht.

“Dat inzicht kan je meenemen als je gaat stemmen. Er wordt je gevraagd om een naam te kiezen, maar waarom je dat doet, is onduidelijk. Elke politicus zal jou op voorhand proberen te overtuigen dat hij of zij het antwoord heeft op de vraag waar het om draait. ‘Wie schept orde in dit land?’, klinkt het bij autoritaire politici. ‘Wie heeft het hart op de juiste plaats?’, is de vraag vanuit de sociale hoek. Je kan de tegenvraag stellen voor jezelf: wat is voor mij de vraag waar deze verkiezing over gaat?”

Voortdurend al die bromvliegen in de gaten houden, dat klinkt vermoeiend.

“Er zit inderdaad een extra stemmetje in mijn brein. Reclameborden in de stad, berichten in mijn eigen mailbox, bromvliegen zijn overal. Ik heb er gelukkig wel plezier in, zelfs als ik er zelf in trap. Dan krijg ik een mail van de instrumentenwinkel dat iets bijna op is en koop ik het snel terwijl ik goed weet dat het een trucje is. Zo snel laat ook ik mij verleiden.

“Bij kwetsbare groepen heb ik er veel meer moeite mee, en zeker bij kinderen, dat kan me echt kwaad maken. Vanaf het moment dat ze een eigen telefoon krijgen, zit er een bataljon van gedragswetenschappers klaar die precies weten hoe ze hen verslaafd moeten maken.”

Hoe kunnen we kinderen beter wapenen tegen bromvliegtaal?

“Kinderen snappen wel wat er aan de hand is in concrete situaties, maar ze overzien het systeem dat erachter zit niet. Ik denk dat het nuttig is om kinderen zelf hun conclusies te laten trekken door de vragen duidelijk te stellen. Wat vind jij ervan dat een bedrijf jou spelletjes wil laten spelen in plaats van je huiswerk te maken?

“Ik vind dat gameontwikkelaars erg ver gaan. Ze maken spelletjes zo dat je samen kan spelen met vrienden. Tieners zijn heel trouw aan hun vriendengroep, dus kunnen ze niet zomaar stoppen met gamen, want dan laten ze hun vrienden in de steek. Pubers die begrijpen hoe het in elkaar zit, kunnen heel kwaad worden. In dit soort situaties kan een soort Greta Thunberg-woede nuttig zijn. In Amerika is een antirookcampagne om die woede te gebruiken tegen bedrijven die hen verslaafd proberen te maken. Voor zo’n doel mag bromvliegtaal zeker ingezet worden.”

Tim den Heijer, Bromvliegtaal, Spectrum, 112 p., 12,99 euro.