‘Wij geven de aarde nieuw leven’, klonk het over deze Deense afvalberg. Het liep anders

Het liep tegen het nieuwe jaar toen Jens Schou Andersen (67) uit het Deense dorpje Ølst massa’s aarde vanaf de heuvel richting zijn huis zag schuiven. Met negen meter per dag schoof een bruine grondmassa naar beneden en verzwolg daarbij diverse bedrijfspanden en een weg. “Ik dacht: wat gebeurt hier in vredesnaam? Elke dag ging ik kijken hoe ver het was opgeschoven. Ik kreeg te horen dat als niemand ingreep, mijn huis zou worden begraven onder een vijf meter hoge aardlaag.”

De aardverschuiving was afkomstig van bodemsaneerder Nordic Waste, dat hier in een hoger gelegen kleigroeve vervuilde grond opsloeg en reinigde. “Wij geven de aarde nieuw leven”, luidde de bedrijfsslogan. Het liep anders. In december begon het grondafval te schuiven. Volgens het bedrijf kwam dat door zware regenval, maar onderzoek van het Deense geologisch instituut Geus toonde aan dat de massa al veel langer in beweging was.

De grond bleek bovendien verre van gereinigd. Zo troffen onderzoekers in de aarde olie en zware metalen aan. Het grondwater is volgens de Deense patiëntveiligheidsautoriteit zo vervuild dat blootstelling eraan een acuut gezondheidsrisico oplevert. Contact kan huidreacties en ernstig oogletsel veroorzaken. De Deense milieuminister waarschuwde voor een ‘catastrofe’ als de vervuilde grond in de nabijgelegen rivier Alling Å terecht zou komen.

De vraag is wie gaat opdraaien voor het schoonmaken van deze milieuramp.

Juridisch verantwoordelijk

Toen in januari bleek dat het tegenhouden en opruimen van de gifberg 300 miljoen euro gaat kosten, vroeg Nordic Waste het faillissement aan. “De aardverschuiving is zo groot geworden dat we het niet meer aankunnen”, aldus het bedrijf. Door het faillissement is het onwaarschijnlijk geworden dat het bedrijf opdraait voor alle kosten, omdat er waarschijnlijk geen 300 miljoen in de bedrijfskas zit en er meerdere schuldeisers zijn.

Dat zorgde voor nationale verontwaardiging, zeker omdat het bedrijf eigendom is van multimiljardair Torben Østergaard-Nielsen, die een fortuin verdiende met handel in brandstof voor schepen. Vorige maand zei het Deense openbaar ministerie dat zusterbedrijf DSH Recycling A/S, dat grondeigenaar is van het terrein waarop Nordic Waste opereerde, ook juridisch aansprakelijk is. Wellicht dat de vervuiler dus alsnog betaalt.

Door ingrijpen van de gemeente Randers en de staat, die 27 miljoen euro voorschoot, is de acute dreiging inmiddels verholpen. De rivier is omgeleid en enorme hoeveelheden aarde zijn verplaatst. Het grondwater wordt in bassins opgevangen en op een later moment gereinigd.

De gemeente, die de vergunning verleende, heeft voor 16 miljoen euro aan facturen voor de saneringskosten neergelegd bij de curator – een bedrag dat snel oploopt. De hoop is dat het geld zijn weg terugvindt naar de gemeentekas. De Deense milieuminister zei vorige week dat de staat niet meer zal bijdragen, waardoor voor Randers een financiële strop dreigt.

Illegaal storten

Ook heeft het gemeentebestuur aangifte gedaan wegens het overtreden van de vergunningsvoorwaarden. Oud-werknemers vertelden al aan de Deense publieke omroep DR dat de zwaar vervuilde grond niet in de zuiveringsinstallatie ging, maar verdween in een gat in de grond.

Daarnaast bleek het bedrijf te hebben gelogen over afspraken met onderaannemers die grondwater zouden reinigen. Onduidelijk is wat er met dat water is gebeurd. “We ontdekken elke dag meer. Als we meer overtredingen vinden, doen we opnieuw aangifte”, aldus gemeentewoordvoerder Karen Balling Radmer.

Andersen, die een elektra-installatiebedrijf heeft, maakt zich zorgen over zijn gezondheid, zo vertelt hij over de telefoon. “De vrachtwagens die de vervuilde grond aanvoerden, hebben vijf jaar lang door het dorp gereden. Elke keer ging dat met veel stof gepaard en ik weet zeker dat we dat hebben ingeademd. Kunnen we nu elk moment ziek worden?”

De Deen woont al 35 jaar in Ølst, waar 42 huizen staan. “Dit stond ooit bekend als een mooie plek om te wonen, nabij heuvels en de rivier. We hebben ook veel bos in de buurt. Een prachtige uitvalsbasis voor mensen die werken in Aarhus of Randers. Maar wie wil hier nu ooit nog wonen?”

Met lede ogen zagen de bewoners de activiteiten van de bodemsaneerder aan, zegt Andersen. Al in 2019 stuurde hij een mail naar de gemeente om zijn zorgen over het afvaltransport over te brengen. Hij kreeg geen antwoord. “Dorpsbewoners die bij Nordic Waste werkten, zeiden dat als er nog meer vieze grond bij zou komen, het fout zou gaan. Ik weet dat sommigen ook de gemeente hebben gewaarschuwd.”

Rol van de gemeente

Woordvoerder Radmer zegt dat de gemeente met elke klacht aan de slag is gegaan. Dat Andersen geen antwoord op zijn mail kreeg, is goed mogelijk, zegt ze, brievenschrijvers krijgen niet standaard een reactie.

Andersen ziet de gemeente als mede-verantwoordelijk voor het schandaal. “Het is hun taak om te controleren of het bedrijf de regels volgt. Maar ik heb het idee dat ze alleen maar koffie hebben gebracht.”

De gemeente spreekt dat tegen. Ambtenaren zouden alleen al in 2023 tien keer bij het bedrijf zijn geweest om poolshoogte te nemen. Daarmee heeft Randers naar eigen zeggen voldaan aan de wet, die voorschrijft dat de toezichthouder door te kijken en het stellen van vragen controleert of het bedrijf zich aan de vergunningseisen houdt.

Volgens Ole Windahl Pedersen, hoogleraar milieurecht aan de universiteit van Aarhus, is het nog te vroeg om te oordelen. Wel bevestigt hij dat het toezichtsysteem in Denemarken – en vele andere Europese landen – is gebaseerd op vertrouwen en samenwerking met de vergunninghouder. “Als een van de partijen niet eerlijk is, dan wordt toezicht houden lastig.”

Een alternatief is dat gemeenten gespecialiseerde controleurs inzetten die toezicht houden. Maar dat is duur en die kennis zit nu vooral bij de industrie, zegt Pedersen. “Er zijn wel mensen die zeggen dat dit systeem te vriendelijk is richting de industrie. Die vraag wordt door dit drama met Nordic Waste zeker opgeworpen.”

Onduidelijk is of bewoners worden gecompenseerd voor het waardeverlies van hun woningen. Andersen: “Ooit was ik er trots op dat ik in Ølst woonde, maar nu niet meer. Verhuizen zit er niet meer in. Hoe kan ik in deze toestand ooit mijn huis verkopen?”