Belgische doorbraak in strijd tegen mucoviscidose: “Patiënten helpen die nu uit de boot vallen”

In ons land krijgt maar liefst 1 op de 2.500 baby’s te maken met mucoviscidose. Daarmee is het de meest voorkomende erfelijke aandoening in België. Patiënten hebben een soort taai slijm in de longen en darmen waardoor ze last krijgen van verstoppingen. Typische symptomen zijn een chronische hoest, spijsverteringsproblemen of longinfecties.

“De oorzaak van deze ongeneeslijke ziekte ligt bij foutjes of mutaties in het DNA”, vertelt professor en hoofdonderzoeker Marianne Carlon (KU Leuven). “Ongeveer 1 op de 25 Belgen is drager van het CFTR-gen of het muco-gen. Als beide ouders dit gen dragen en een kind krijgen, is de kans 1 op 4 dat de baby mucoviscidose zal hebben.”

“Dé ultieme oplossing zou ik het zeker nog niet durven noemen. We spreken liever van een eerste doorbraak. Wat we concreet hebben gedaan, is bepaalde varianten van muco genezen in het labo. Ons team startte met het opgroeien van minidarmpjes, zogenaamde organoïden vanuit cellen gedoneerd door muco-patienten. Daarnaast namen we stalen uit de neus van mucopatiënten en lieten die opgroeien in ons labo. Deze stalen zitten namelijk vol met cellen uit de luchtwegen en bevatten het foute CTFR-gen.”

“Daarna konden we op basis van de wereldbekende CRISPR-techniek de slechte ‘mutaties’ wegknippen en vervangen.” De oorspronkelijke fout werd dus hersteld. “Een beetje hetzelfde als een verkeerde letter uitgommen en vervolgens corrigeren, maar dan met DNA in levende cellen”, vult doctoraatsonderzoeker Mattijs Bulcaen (KU Leuven) aan. Nadien is het gen helemaal hetzelfde als bij gezonde personen. Dat is nog nooit eerder gelukt in de luchtwegcellen. Een hoopvol signaal voor mucopatiënten, want zij hebben vaak het meest last van hun slijmen in de longen.”

“Nee, zo eenvoudig is het spijtig genoeg niet”, zegt professor Carlon. “Onze volgende uitdaging is onze correctie-machinerie op de juiste manier verpakken en in het lichaam brengen. We twijfelen nog of dat via de bloedstroom moet gebeuren of rechtstreeks via aerosol in de luchtwegen. Om een groot orgaan zoals de longen te genezen, is een grote hoeveelheid cellen nodig en moet het muco-gen in heel wat cellen gecorrigeerd worden. De methode moet dus efficiënt zijn. We hebben daarom nog veel meer onderzoek nodig.”

Bovendien is deze oplossing ook niet voor iedere patiënt geschikt. “Je hebt in totaal 2.000 mogelijke afwijkingen in het CFTR-gen. Een deel van de mutaties komt al in aanmerking voor geneesmiddelen. Het gaat om medicijnen die de werking van het chloorkanaaltje corrigeren en zo voor minder slijm zorgen. Een bekend voorbeeld is Kaftrio. De mensen die met dit medicijn geholpen kunnen worden, ongeveer 90 procent van alle patiënten, laten wij in ons onderzoek daarom buiten beschouwing.”

“Wij focussen op dit moment enkel op de mutaties van de overige 10 procent van de patiënten, ofwel de mensen die nu volledig uit de boot vallen. Zij zijn er vaak het zwaarst aan toe en kunnen enkel hun symptomen bestrijden met bijvoorbeeld antibiotica of kinesitherapie. In België gaat dat om ongeveer 140 patiënten. Wereldwijd zijn dat er minstens 8.000. Op termijn kan onze strategie wel voor elke mutatie aangepast worden, ook degene die nu dagelijks met Kaftrio behandeld worden, maar dat is nog verre toekomst.”

“Dat is op dit moment nog moeilijk te zeggen. Ik hoop dat het al binnen enkele jaren kan, want er is steeds meer aandacht voor deze soort gentherapie, ook op andere medische gebieden. Maar veel zal afhangen van hoe snel de autoriteiten dit soort medicatie goedkeuren. Instanties zoals het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) vragen om klassieke studies met tientallen patiënten voor een goedkeuring, maar dat is vaak moeilijk bij zulke zeldzame mutaties.”

Ook het kostenplaatje is nog voer voor discussie. “Dit is een pak duurder dan een pilletje. Daarom zijn overheden ook wat terughoudend met de terugbetaling ervan. Maar als je dit een keer succesvol kan uitvoeren bij een patiënt, is de ziekte mogelijk ook volledig voorbij. Bovendien kost het huidige medicijn ook ongeveer 300.000 dollar (ruim 279.000 euro, red.) per persoon per jaar. Dat is ook een stevige kost, die je nog eens levenslang moet betalen.”

Waarom rokers sneller verkouden worden, ook nadat ze gestopt zijn: nieuwe studie bewijst het effect van sigaretten op je immuunsysteem (+)

Geen enkele kanker is zo hard in opmars als huidkanker. Dermatoloog: “We kunnen dit niet onmiddellijk omkeren” (+)

“Artsen verwarren het soms met reflux of het zuur”: hoe gevaarlijk is de ‘dooie darm’ waar Peter Van Asbroeck mee kampt? (+)