Kogel kwam eerder dan de speer
Antilopen die in de vroege steentijd over de Zuid-Afrikaanse steppen liepen, konden zomaar een stenen kogel zo groot als een tennisbal tegen hun kop krijgen. Dat althans moet het nut zijn geweest van de rare, ronde keien die archeologen bij honderden tegelijk in oermenselijke grotten vinden.
Dat zou betekenen dat de kogel er eerder was dan de speer. De keien blijken in elk geval perfect om te smijten, blijkt uit een nieuwe, Brits-Amerikaanse analyse in vakblad Scientific Reports. "Groot en zwaar genoeg om schade te veroorzaken", zegt hoofdonderzoeker Andrew Wilson van de Beckett Universiteit in Leeds. "Maar licht genoeg om er tot 25 meter ver mee te kunnen gooien."
Onze verre voorvaderen moeten de stenen destijds met zorg hebben uitgezocht. Van 55 ronde stenen die Wilson analyseerde bleken er in computersimulaties 45 precies goed om een dier te bekogelen. De stenen werden zo'n 500 duizend jaar geleden door vroege mensen achtergelaten in de zogeheten "grot van de haarden" in de Zuid-Afrikaanse Makapanvallei. Maar in Afrika worden ze overal in grote aantallen gevonden, op vindplaatsen tot wel 1,8 miljoen jaar oud.
De knollen moeten dus belangrijk zijn geweest, maar niemand die weet wat het precies waren: maalstenen, hamerkoppen, wapens of misschien zelfs onderdeel van een of ander spel of ritueel? 'We denken niet dat gooien de enige functie was', zegt Geoffrey Bingham van de universiteit van Indiana met academische voorzichtigheid. "Maar onze resultaten laten zien dat het wel een optie is."
Een interessante analyse, maar zeker niet het laatste woord, vindt werktuigenexpert Radu Iovita van het Romeins-Germaans Centraal Museum in Mainz na lezing van het onderzoek. "Dat deze stenen geschikt waren om mee te gooien, zegt natuurlijk niet dat ze daar ook echt voor werden gebruikt." Hij wijst erop dat er in de grot nog veel meer stenen zijn gevonden, in andere formaten: daarover zeggen de Britten niets. "Eigenlijk zou je een soort forensisch bewijs moeten vinden. Gegooide stenen met barsten erin", zegt Iovita. "Maar zie die maar eens terug te vinden. Die liet men natuurlijk liggen."
Wilson, specialist op het gebied van motoriek, wijst erop dat de mens gespecialiseerd is om te gooien. Chimps en kapucijnaapjes smijten soms ook met stokken of stenen, maar geen aap kan het zo goed als de mens. "Het vermogen om op een afstandje te doden, vergroot niet alleen het bereik waarin je voedsel beschikbaar hebt; het vermindert ook het gevaar van een confrontatie met een prooi en stelt je in staat met andere carnivoren te concurreren." Allemaal waar, zegt Iovita desgevraagd. "Maar we moeten oppassen niet al te laks functies aan voorwerpen toe te schrijven. Feit blijft dat we gewoon niet weten waarvoor ze écht werden gebruikt."
'We denken niet dat gooien de enige functie was'