Zei hij het of zei hij het niet?
De Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump heeft nog maar eens de grenzen van het toelaatbare opgezocht - en mogelijk overtreden. Hij zinspeelde op geweldpleging tegen zijn Democratische rivaal Hillary Clinton. Zelf ontkent hij alles.
Tijdens een verkiezingsbijeenkomst in North Carolina sprak Trump dinsdag over het tweede amendement op de Amerikaanse grondwet, dat het recht op wapenbezit waarborgt. Eens aan de macht zou Clinton volgens hem linkse rechters aanwijzen in het Hooggerechtshof, die dat tweede amendement zouden afschaffen. Trump: "Als ze haar rechters kan aanwijzen, kun je daar niets meer aan doen. Hoewel, de tweede-amendementmensen... Misschien is er toch iets, ik weet het niet."
Trump, die traditiegetrouw uit het hoofd sprak, maakte zijn ogenschijnlijk geïmproviseerde gedachtegang niet af en liet zo ruimte voor speculatie. Wat bedoelde hij? Suggereerde hij dat Amerikaanse wapenbezitters, 'de tweede-amendementmensen', het recht in eigen hand moesten nemen en Clinton in zo'n scenario met geweld afstoppen? Was dit een oproep tot militievorming?
Ja, was het antwoord van veel commentatoren. Hiermee had Trump een kritieke grens overschreden. "Als iemand anders dit gezegd had, buiten de conferentiehal, zat hij nu in een politiewagen en werd hij ondervraagd door de geheime dienst", zei Republikein en voormalig baas van de CIA Michael Hayden tegen CNN.
New York Times-columnist Thomas Friedman bracht de aanloop naar de moord op de Israëlische premier Yitzhak Rabin in 1995 in herinnering. Rabin werd als 'verrader' en 'nazi' beschimpt door politiek rechts, waarna een fanatieke kolonist uiteindelijk de trekker overhaalde.
Eerder dit jaar werd de Britse Labour-parlementariër Jo Cox door een man met neonazistische sympathieën vermoord, mogelijk naar aanleiding van de harde campagne van het brexit-kamp.
'Als ze haar rechters kan aanwijzen, kun je daar niets meer aan doen. Hoewel, de tweede-amendementmensen... Misschien is er toch iets, ik weet het niet'
Zonder precedent is de retoriek van Trump niet, signaleert amerikanist Frans Verhagen. In 1994 zei de oerconservatieve Republikeinse senator Jesse Helms tegen een lokale krant dat die andere Clinton, toenmalig president Bill Clinton, "maar beter een bodyguard" bij zich kon hebben als hij Helms' thuisstaat zou bezoeken. De president zou vanwege zijn don't ask, don't tell-beleid rond homoseksualiteit in het leger impopulair zijn bij de militairen daar.
Opvallend: ook toen werd dat gezegd in North Carolina, een rechts stemmende staat met veel wapenbezitters. Later noemde Helms het een fout.
"Republikeinse ziekte"
"Uitspraken als die van Trump nu en Helms toen, zijn symptomen van een Republikeinse ziekte", zegt Verhagen. "Er is een neiging tot destructieve taal als de partij niet aan de macht is. Die polarisatie zie je al sinds Nixon (Republikeins president die in 1974 viel over het Watergate-schandaal, JJH) en is via de verkiezing van Bill Clinton in 1992 nu naar een nieuw hoogtepunt gestegen. De psychopaat Trump is de ramp die de Republikeinen over zichzelf hebben afgeroepen."
Na de toespraak probeerde het Trump-kamp te redden wat er te redden viel. Op Fox News zei Trump zelf dat het slechts bedoeld was om voorstanders van het tweede amendement te verenigen en aan te moedigen op hem te stemmen. De Clinton-campagne reageerde geschokt, en vroeg aanhangers met een donatie te laten blijken dat ze "dit soort politiek in Amerika niet tolereren".
Clinton is niet voor afschaffing van het tweede amendement. Wel is zij voor hervorming van de wapenwetten. Tijdens de Republikeinse partijconventie scandeerden leden al "Sluit haar op!".