Schrijfster Carson McCullers leeft voort in de muziek van Suzanne Vega: "Zalig, zo'n irritante outsider"

Wat Suzanne Vega en Carson McCullers onder meer met elkaar gemeen hebben: de gave om met een paar goed gekozen woorden een verhaal te vertellen. Dat maakt meteen dat je Carson McCullers of haar werk niet hoeft te kennen om van het album te kunnen genieten. Elke song is een mijlpaal in haar leven, of komt uit een van haar verhalen.

Zo is ‘Carson’s Blues’ een rootsnummer dat tegelijk een gevoel van vervreemding en de broeierige sfeer in het diepe zuiden van de VS neerzet (‘Cause nothing that is human/ Is alien to me’). De luisteraar leert dat McCullers naar New York verhuisde om er haar dromen na te jagen (‘I will lunch at the Algonquin’ in ‘New York is My Destination’). Dat ze een tumultueuze relatie had met haar echtgenoot Reeves McCullers (‘How I love you. How I loathe you’ in ‘Instant of the Hour After’). Dat er altijd wel een derde in het spel was (‘Noah’s ark admitted, only two by two/We know this isn’t always true’ in ‘We of Me’). Dat ze biseksueel was, maar haar grote vlam Annemarie Schwarzenbach niet wist te veroveren (‘If you could want me, I’d be/No man’s wife’ in ‘Annemarie’).

Kenden we Carson McCullers nog niet, dan wekt Suzanne Vega’s narratieve talent nieuws­gierigheid naar de schrijfster in wier huid ze kruipt. Geboren als Lula Carson Smith in 1917 in de zuidelijke Amerikaanse staat Georgia. Op 50-jarige leeftijd overleden aan een hersenbloeding in haar huis in New York. Tijdgenote van Flannery O’Connor, Cormac McCarthy, William Faulkner, Anne Rice, Tennessee Williams en Harper Lee.

Toch was literatuur niet haar eerste liefde: McCullers studeerde als kind ijverig piano en droomde van een toekomst als concertsoliste. Op haar zeventiende trok ze alleen naar New York om aan de Juilliard School of Music te gaan studeren, maar die droom viel in het water toen ze acute reuma kreeg. Ze keerde terug naar huis om te herstellen, ruilde de piano in voor een schrijfmachine en schreef haar eerste korte verhaal Sucker. Dat zou pas in de jaren 60 worden gepubliceerd, toen ze al de reputatie van sociaal geëngageerd auteur had. 

Carson McCullers schreef korte verhalen, essays, gedichten, toneelstukken en vijf romans. The Heart Is a Lonely Hunter, waarmee ze in 1940 op haar 23ste debuteerde, leverde haar de status van wonderkind op. Ze was op dat moment al getrouwd met ex-soldaat Reeves McCullers, die ook (maar met minder succes) een schrijverscarrière ambieerde. Dat ze hem voor was zou hun eerste relatiebreuk inluiden. The Heart Is a Lonely Hunter is McCullers’ verhaal van twee doofstomme mannen die samen een huis delen, en een aantal figuren in de periferie: een jongens­achtig meisje met muzikale dromen, de eigenaar van een diner, een zwarte arts en een alcoholis­tische vakbondsman.

Hoewel ze na haar debuut wegtrok uit het Zuiden, valt haar stijl wel onder het literaire genre ‘southern gothic’. Typerend zijn thema’s als aftakeling, isolatie, vervreemding en sociale kritiek. De gotische of groteske ­bovenlagen dienen vaak als instrument om ­maatschappelijke kwesties bloot te leggen.

Androgyn

Als kind van het racistische Zuiden nam McCullers sociale ongelijkheid ter harte, maar ze brak wel met meer normen. Ze lapte de sociale conventies aan haar laars, kleedde en gedroeg zich androgyn, en was openlijk biseksueel, al zou ze de lesbische liefde nooit hebben geconsumeerd. Hoewel ze sukkelde met haar gezondheid, geregeld aanvallen kreeg, haar linkerhelft op haar 31ste verlamd was, alcoholist was en aan depressies leed, leefde ze gulzig en gretig. Een ­fascinerende en complexe persoonlijkheid dus, en een waardige inspiratiebron voor een conceptuele plaat.

Suzanne Vega ontdekte het werk van Carson McCullers in de jaren 70, toen ze als tiener een bloemlezing van korte verhalen las. Het fameuze verhaal 'Sucker' trok haar aandacht. “Ook al was dat verhaal meer dan veertig jaar oud, het was hedendaagser dan wat men in die tijd publiceerde”, herinnert Vega zich. Het verhaal gaat over twee jongens, de verteller Pete en zijn jonger neefje Sucker, die een slaapkamer delen. Tussen de twee heerst een bepaalde machtsdynamiek. Sucker verafgoodt Pete, Pete gedoogt hem, uit­eindelijk is hij de baas over de slaapkamer. Maar als Pete verliefd wordt op een meisje, ontdekt hij dat hij haar aandacht kan winnen door guller te zijn voor Sucker. Dan dooft de vlam uit, het meisje blijft weg, en Pete wreekt zich op Sucker. Uiteindelijk zal daarmee de machtsverhouding tussen hen keren: ook Sucker verliest zijn interesse in Pete, en neemt de heerschappij over de slaapkamer over.

Vega: “De taal die ze hanteerde was hard en zuinig. Ik vond het prachtig.”

In 'Sucker' vertolkte de schrijfster al een mannenstem, iets wat ze later veelvuldig zou doen en niet alleen in haar teksten. Maar omdat ze haar tweede naam gebruikte in plaats van haar eerste naam Lula, meende Vega lange tijd dat McCullers een mannelijke auteur was.

“Toevallig botste ik in de bibliotheek op haar biografie, met haar foto op de cover. Ik was verbaasd. Niet alleen was ze een vrouw, ze zag er ook nog eens interessant uit.”

Niet dat McCullers haar naam veranderde om mensen op het verkeerde spoor te zetten. In het zuiden van de VS is het de gewoonte dat vrouwen een mannelijke tweede naam hebben, en veel vrouwen gebruikten die ook als roepnaam. Maar het droeg bij tot de ambiguïteit waar ze haar hele leven mee uitpakte. Vega: “Ze vond het heerlijk om met verschillende rollen te spelen. Ze kon zich mannelijk gedragen, maar had ook beslist een vrouwelijke kant. Ze had een uitgesproken hoge stem, had best wat maniertjes. Maar ze dacht en bewoog als een man. In tegenstelling tot haar tijdgenotes die zich in jurken hulden en hun haar krulden, droeg zij broeken en had ze kort haar. Ook op het gebied van genderidentiteit was ze haar tijd dus ver vooruit.”

Ondanks die eerste kennismaking raakte Vega pas veel later gefascineerd door het werk van Carson McCullers. “Voor een opdracht in de ­cursus drama op de universiteit moesten we ons verkleden in een dode artiest en vragen beantwoorden zoals je dat voor de televisie zou doen. Om goed te kunnen improviseren moest je je ­verdiepen in het leven van je personage. Ik herinnerde me die fascinerende figuur van Carson McCullers. Hoe meer ik in haar levensverhaal dook, hoe boeiender ik het vond. Ze was veel­eisend, kon mensen claimen, had extreem veel behoefte aan aandacht. Ze rookte als een ketter, dronk meer dan goed voor haar was. Ik zie nog voor me hoe ik me de avond voor de oefening in haar verkleedde en haar imiteerde voor de spiegel. Hoe bevrijdend het voelde om haar te spelen.”

Of de invloed ook op andere manieren door­sijpelde? “Met een grote omweg misschien. Ik bewonder haar empathische verbeelding. Ze is in staat om haar eigen perspectief te overstijgen en vanuit andere gezichtspunten te schrijven. Haar personages zijn niet enkel jong en vrouwelijk, maar ook mannelijk, zwart, oud of dik. Maar toch komen ze tot leven op de pagina’s. Ik hou van die aanpak, en probeer die ook toe te passen in mijn eigen werk.”

Geen heilige

Na die theateroefening zou het meer dan dertig jaar duren voordat Suzanne Vega Carson McCullers vanonder het stof haalde, en in 2011 een theatervoorstelling over haar maakte. De nummers uit het huidige album komen uit Carson McCullers Talks About Love, al wil ze het over die voorstelling niet meer hebben. Daar was ze achteraf gezien niet zo blij mee, dus heeft ze een nieuwe gemaakt. Die gaat op Valentijnsdag 2018 in wereldpremière in Houston, Texas.

Vega hoopt ze nadien naar New York te kunnen brengen. “Het zou mooi zijn als het daar een eigen leven krijgt, dat anderen haar zullen spelen. In mijn wildste dromen wordt ze vertolkt door een transgender. Dat zou fantastisch zijn.”

Lees verder onder de foto

Genderfluïde mag dan een 21ste-eeuwse term zijn, uiteraard is het geen nieuw fenomeen. Hoe belangrijk was dat aspect voor de jonge Vega? “Ik lijk niet op Carson McCullers. Zij was biseksueel, ik ben hetero. Maar er was ooit een tijd dat ik het niet leuk vond om een vrouw te zijn. Niet dat ik een man wilde zijn. Ik wilde vooral vrij zijn, vrij van genderstereotypes. Ik wilde niet meestappen in dat beeld van halfnaakte vrouwelijke artiesten. Waarom moet je je lichaam uitspelen om te ­worden gezien – als vrouw of als artiest? Ik heb niets tegen vrouwen die dat wel graag doen, maar waarom moet dat het dominante ideaalbeeld zijn? Je draagt toch wat je wil?”

‘A childish liar/A devilish bitch/I can be innocent and charming/And suddenly switch’: Carson McCullers was geen heilige. Moet je dat weten om haar werk te begrijpen? “Niet noodzakelijk, haar werk spreekt voor zich”, zegt Vega. “Maar het helpt wel. Ze was grappig en tragisch, fel en onafhankelijk, maar tegelijkertijd ook erg kwetsbaar en behoeftig. En ze kon irritant zijn. Aan de ene kant toonde ze veel mededogen, maar ze loog en manipuleerde ook, kon erg gemeen zijn tegen haar geliefden. Ze propageerde de universele liefde, maar was zelf erg competitief en had bijvoorbeeld een hekel aan Harper Lee (‘Oh, Harper. Harper Lee. Lee. Lee/She only wrote that one book/I’ve written more than three’). Ze was beschadigd, en tegelijk complex en interessant. Ze had een donkere kant, jawel, zoals wij allemaal hebben. Maar zij komt ermee weg omdat ze iets kinderlijks heeft. Het maakt haar menselijk. Sommige mensen hadden een hekel aan haar. Ik vind haar vooral vertederend.”

Eenzaamheid

Het meest tragische dieptepunt in haar leven is dat haar man haar een zelfmoordpact wil opdringen. Ze deed het uiteindelijk niet, hij wel. Volgens Vega kwam ze die klap nooit helemaal te boven. Ze overleefde hem dertien jaar, en ze publiceerde nog wel, maar toch leek er iets in haar gedoofd.

Hoezeer McCullers ook bezig was met de liefde – van driehoeksverhoudingen en de onbeantwoorde liefde voor fotografe en schrijfster Annemarie Schwarzenbach tot het alles­omvattende agape – ze was eenzaam. “Ze was een outsider”, bevestigt Vega. “Hoewel ze close was met haar familie, ze feesten frequenteerde, lid was van schrijverscommunes: ze voelde zich erg alleen. Helaas stond haar alcoholisme haar vaak in de weg. Als ze weer te diep in het glas had gekeken, stootte ze mensen af met haar ­zelfzuchtige gepraat. Maar toch bood haar ­zoektocht naar een zekere vorm van broederschap het nodige tegengif om met die existentiële eenzaamheid te kunnen omgaan.”

Alsof dat niet herkenbaar genoeg is, past ook haar werk perfect binnen het huidige politieke klimaat, vindt Vega. “Alles waar zij voor opkwam staat nu, zeker in de Verenigde Staten, op losse schroeven. Trump belichaamt de destructie van alle waarden waarmee ik opgroeide: inclusiviteit, mededogen, je buren helpen, sociaal zijn... Net daar was Carson McCullers fervent mee bezig: ze schreef over gelijke rechten, burgerrechten, mensenrechten. Haar boodschap van onvoorwaardelijke universele liefde, is urgenter dan ooit. (stilte) Sorry, ik was niet van plan om een tirade af te steken, maar elke dag lees ik weer iets in de krant waarvan ik denk: hoe is dit mogelijk? Het is schokkend en angstwekkend.”

Opmerkelijk is de visionaire blik waarover McCullers beschikte. Zo schreef ze in The Heart is a Lonely Hunter al over de eerste mars op Washington, die pas in 1963 plaatsvond.

Een ­verklaring kan Suzanne Vega niet geven, maar ze vermoedt dat het toen al in de lucht hing. “Sommige zaken zijn van alle tijden”, zegt ze. “Hoewel de term ‘mensenrechten’ pas in 1949 voor het eerst officieel werd gebruikt door de VN, bestond het idee van mensenrechten natuurlijk al veel langer. McCullers groeide op in een ­conservatieve zuiderse staat, wat haar erg ­gevoelig maakte voor rassenkwesties. Dat ze in 1940 al over een mars op Washington schreef, betekent allicht dat het idee van zo’n mars ­misschien al in de jaren 30 of langer leefde. Ze had de gave om die tijdloze ideeën op te pikken en uit te drukken nog voor ze voet aan grond ­kregen in de samenleving.

“Het genie van Carson McCullers is dat ze trouw bleef aan zichzelf, en dat ze zich kon ­uitdrukken in woorden”, concludeert Vega. “Neem haar kijk op genderidentiteit. Biseksuali­teit is geen tijdsgebonden uitvinding. Het heeft altijd bestaan, maar mocht niet openlijk worden beleefd. Wat ze schreef is ­tijdloos, maar voelt ­profetisch aan omdat we ­vandaag openlijk over die zaken kunnen praten. Dat weerhield haar er niet van om onbevreesd te schrijven over wat zij als waardevol beschouw­de, ook al ging het tegen de normen van die tijd in.”

Suzanne Vega, Lover, Beloved: an Evening with Carson McCullers, V2.

Sarah Posman interviewt Suzanne Vega over Carson McCullers op 12/6 om 18 uur in Passa Porta, Brussel. Reserveren kan via passaporta.be