Naar wie luistert Donald Trump nog? - Bert De Vroey

Bert De Vroey is Amerikakenner en buitenlandredacteur bij VRT-nieuws.

Terwijl Trump in eigen land zijn populariteit weer ziet slinken en de enquêtes naar de Rusland-connecties het nieuws beheersen, lijkt het leiderschap van Amerika ook in het buitenland te tanen. De crisis in het Midden-Oosten rond Qatar is een teken aan de wand.

Heeft dit te maken met de eigengereide regeerstijl van Donald Trump? Niemand lijkt nog vat te hebben op de president, en de strategische lijnen in het beleid zijn zoek.

Er circuleren heel wat verklaringen voor de plotselinge escalatie van de spanningen tussen Saudi-Arabië en Qatar, de ene al fantasierijker dan de andere. Wat zeker is, is dat tal van spelers in de regio nu een kans ruiken om hun eigen belangen te beschermen.

Israël hoopt Hamas te ondermijnen, Egypte heeft het op Al Jazeera en de Moslimbroeders gemunt, Saudi-Arabië wil Qatar dwingen om afstand te nemen van Iran. In dat kluwen kiest iedereen zijn positie, en Turkije (een bondgenoot van Qatar) wil daar nu zelfs troepen stationeren.

Opvallend is dat de VS in theorie een bondgenoot is van zowat alle betrokkenen. Er was een tijd waarin Washington, als onbetwiste supermacht, de sluimerende vetes en spanningen onder controle wist te houden.

Die Amerikaanse invloed in het Midden-Oosten begon al af te brokkelen onder president Obama, die - na het debacle van de oorlog van Bush in Irak - duidelijk afstand begon te nemen. Ook zijn weifelende en wisselende keuzes in de Arabische Lente hebben de regio niet echt geholpen.

Maar met Donald Trump in het Witte Huis voelen sommige landen zich blijkbaar gesterkt om zonder veel diplomatieke scrupules hun eigen agenda te volgen.

Dat heeft te maken met drie kenmerken van de regeerstijl van Trump.

Eén

Ten eerste heeft de president het niet erg begrepen op internationale afspraken, allianties, rechtsregels of zelfs mensenrechten, als daar geen Amerikaanse belangen mee gediend zijn. Dat geeft autoritaire bondgenoten al meteen een vrijgeleide om losjes om te springen met verdragen, regels en rechten.

Twee

Ten tweede laat Trump verstaan dat Amerika militair niet snel tussenbeide zal komen, louter om ergens de vrede te herstellen of op te leggen. Die isolationistische neiging van Trump stelt avontuurlijke leiders nog meer gerust.

Drie

En ten derde zien we een verbijsterend gebrek aan coherentie in het buitenlands beleid van de regering-Trump. De crisis rond Qatar is er een voorbeeld van: terwijl de president in een tweet Qatar gelijk leek te stellen met ‘radicale ideologie’, merkte zijn minister van Buitenlandse Zaken Tillerson fijntjes op dat er wel meer landen in die regio steun verlenen aan extremistisch gedachtegoed.

Het twittergedrag van Trump kan op de lachspieren werken, maar de situatie wordt stilaan zorgwekkend. Wie heeft de macht en het gezag om grote spelers in het Midden-Oosten (of elders) indien nodig tot de orde te roepen? Wie zal ingrijpen als de aanslepende spanningen tussen Turkije en Griekenland een keer ontploffen?

Waarom raakt zelfs de ruzie tussen Duitsland en Turkije niet opgelost en moet Duitsland zijn vliegtuigen weghalen van de basis in Incirlik? Als zelfs binnen de NAVO de samenwerking zoek is, geeft dat te denken voor de bredere wereldorde. De ‘Pax Americana’ lijkt ver weg.

De eerste maanden leefde nog de hoop dat de wat balorige, impulsieve president in goede banen kon worden geleid door zijn bekwame en ervaren ministers - met een knipoog weleens de ‘adults in the room’ genoemd. Vooral van Jim Mattis (foto), de minister van Defensie, werd veel verwacht.

Ook de nieuwe veiligheidsadviseur Herbert McMaster werd met een zucht van opluchting begroet, toen die de radicaal-rechtse Michael Flynn kwam vervangen. Verder zou de matigende invloed spelen van dochter Ivanka en haar echtgenoot Jared Kushner: ruimdenkende New Yorkers die hier en daar humanitaire accenten zouden leggen.

Intussen is duidelijk dat vrijwel niemand vat heeft op Trump: hij doet zijn zin, volgt zijn buikgevoel, weigert grondige analyses en beslist uiteindelijk zelf en hoogst persoonlijk over de belangrijkste dossiers.

Toen Trump in Brussel bij de NAVO was, koos hij er op het laatste nippertje nog voor om de expliciete steunbetuiging aan het solidariteitsartikel 5 van de alliantie te laten vallen. Hij verraste daarmee zijn eigen ministers en topmedewerkers Mattis, McMaster en Tillerson, die er sterk voor gepleit hadden om die steun wél uit te spreken.

Toen Trump ervoor koos om uit het klimaatverdrag te stappen, legde hij eveneens de adviezen van heel wat diplomaten naast zich neer.

De enige die nog wel zijn stempel lijkt te drukken, is de radicale nationalist Steve Bannon.

Tal van topposities in diverse ministeries en ambassades zijn intussen nog altijd niet ingevuld. Het zijn de door Obama benoemde functionarissen en ambassadeurs die daar het werk blijven doen. Dat verzwakt vanzelfsprekend hun positie. Omdat ze vroeg of laat moeten vertrekken en niet altijd de steun genieten van de regering in Washington, boeten ze in aan overtuigingskracht in de landen waar ze op post zijn.

Trump geeft vaak de schuld aan de Democraten voor de vele lege of tijdelijke stoelen, maar hij verzwijgt dat hij voor tal van posten nog niet eens iemand heeft voorgedragen.

Bovendien leidt die situatie stilaan tot openlijke onenigheid en zelfs ongehoorzaamheid: als Trump iets lelijks tweet over de burgemeester van Londen, dan tweet de ambassadeur in het VK woorden van lof. Het nieuwste gerucht wil dat zelfs minister van Justitie Jeff Sessions, aanvankelijk gezien als een absolute vertrouweling en steunpilaar van de president, er nu de brui aan wil geven.

Trump vindt dat Sessions zich al veel te zwak heeft opgesteld in de hele Rusland-controverse. Ook in het gevecht om de travel ban zou justitie te snel bakzeil hebben gehaald; Trump uitte daarover openlijk zijn ongenoegen in, jawel, een tweet.

Het rijtje instellingen en ministeries waarmee de president intussen overhoop ligt, is niet meer bij te houden. Behalve van Justitie heeft hij ook van het State Department geen hoge pet op, en zoals bekend wantrouwt hij daarnaast de eigen inlichtingendiensten.

Zijn persdienst heeft al een paar keer de schuld gekregen van zogenaamd verkeerde communicatie – terwijl het Trump zelf is die de officiële talking points weer doorkruist met zijn eigen commentaren. De kring van adviseurs en medewerkers die nog bij de president in de smaak vallen, wordt steeds kleiner - en steeds radicaler.

Terwijl de president op die manier kleine en grotere ruzietjes stookt in zijn eigen regering en administratie, neemt de druk vanuit de inlichtingencommissies van het Congres, vanuit de FBI en vanuit Justitie (met speciaal aanklager Robert Mueller) langzaam maar dreigend toe.

Zelfs als het getuigenis vandaag van James Comey in het Congres geen echte smoking gun zal hebben opgeleverd om Trump in verdenking te stellen voor duidelijk aantoonbaar onwettig gedrag, het beeld dat uit het hele verhaal opdoemt is er toch een van een president die flirt met de regels van deontologie en goed bestuur.

De Democraten bereiden bovendien nog een andere rechtszaak voor, los van het Rusland-onderzoek, waarbij ze Trump willen aanklagen voor belangenvermenging.

Dat alles is niet bevorderlijk voor de gemoedsrust van de president. Trump heeft lange tenen, en vaak lanceerde hij zijn schadelijkste tweets op momenten van frustratie. Mogelijk zien we de komende weken en maanden een presidentschap dat steeds rancuneuzer, impulsiever, geïsoleerder en mogelijk ook steeds radicaler wordt.

Want ook een belaagde president heeft nog altijd heel wat macht, en een kat in het nauw maakt nog gekkere sprongen. Voor een supermacht als de VS is dat geen geruststellende gedachte.