De opgestapte Uber-topman Kalanick: altijd in conflict met alles en iedereen

Het scheelt niet veel of Travis Kalanick stapt in 2009 helemaal niet in het Uber-avontuur. De dan 32-jarige Kalanick zit dan niet zozeer financieel, maar wel mentaal aan de grond. Zijn universitaire opleiding aan de prestigieuze UCLA (the University of Califonia in Los Angeles) heeft hij in 1998 voortijdig verlaten om Scour te beginnen, maar deze startup is mislukt. Zijn tweede bedrijf - Red Swoosh - heeft hij voor zo'n 19 miljoen dollar verkocht aan Akamai. Beide ondernemingen zijn gespecialiseerd in het uitwisselen van bestanden. Kalanick zit daarmee in de hoek waarin dan bijvoorbeeld ook downloaddienst Napster zit.

De grote vraag voor de geboren Californiër is na die verkoop: wat nu? Kalanick voelt zich binnen het jonge start up-wereldje al van middelbare leeftijd en hij woont bij zijn ouders. Maar geld heeft hij door de verkoop van Red Swoosh genoeg. Samen met zijn vriend Garrett Camp broedt hij op iets nieuws. Het geld brandt in hun zakken. Eén van de ideeën, geïnspireerd door een winters bezoek aan Parijs waarin het hen niet lukt om een taxi te krijgen, is om een taxi-app te beginnen. Camp is enthousiast over het idee, maar Kalanick heeft er eigenlijk geen zin in. "Ik had net acht jaar van snoeihard werken en ondernemen achter de rug. Ik was opgebrand. Dus ik was er gewoon nog niet klaar voor", zo tekent Vanity Fair op uit zijn mond. Toch weet Camp hem over te halen. De rest is geschiedenis: Uber is inmiddels een duizelingwekkende 70 miljard dollar waard.

Dit ongekende succes komt voor een groot deel op het conto van de nu opgestapte Kalanick. Zijn carrière wordt gekenmerkt door een voortdurende strijd met alles en iedereen. Met de muziekindustrie, met de taxi-industrie, regelgevers, zijn eigen klanten, vrouwen en uiteraard de concurrentie. 

Het begint al met zijn eerste bedrijf Scour, dat wordt aangeklaagd door de film- en muziekindustrie omdat zijn platform het illegaal uitwisselen van bestanden zou faciliteren. Ook met Uber krijgt Kalanick het voortdurend aan de stok met de gevestigde orde. Een belangrijk moment vindt in de begindagen van Uber plaats, als de onderneming nog UberCab heet. Kalanick en Scour krijgen het aan de stok met de lokale transportautoriteiten, die zeggen dat UberCab helemaal geen taxidiensten mag verlenen omdat het geen vergunning heeft. Een ander zou wellicht iets anders beginnen, maar Kalanick besluit zich er niets van aan te trekken en het gevecht aan te gaan. De enige concessie is dat hij het bedrijf hernoemt naar Uber. De bijbehorende domeinnaam wordt voor veel geld gekocht. 

Deze houding typeert Kalanick, een kind van Silicon Valley, waar het woord disruptie met hoofdletters in de groene heuvels is geschreven. Het is ook wat hij intern uitdraagt: schijt hebben aan regels. Wetten zijn er om doorheen te breken. Wat Airbnb voor de hotelwereld doet, doet Uber voor transport.

Risico's

Hierbij neemt de topman bewust veel risico's, wat het bedrijf ook regelmatig op de rand van de afgrond brengt. Zo bouwt Uber in zijn app een geheime functie in waarmee klanten kunnen worden gevolgd zelfs nadat ze de app hebben verwijderd. Dit gaat in tegen de richtlijnen van Apple en dus moet Kalanick op het matje bij Apple-baas Tim Cook komen. Uiteindelijk loopt het met een sisser af, maar evengoed had Apple de Uber-app op de iPhone in de ban kunnen doen, wat Uber zou doen imploderen.

"Travis' grootste kracht is dat hij dwars door muren zal gaan om zijn doel te bereiken", zo typeert superinvesteerder en Kalanicks mentor Mark Cuban in the New York Times zijn pupil. Om er aan toe te voegen: "Travis' grootste zwakte is dat hij dwars door muren zal gaan om zijn doel te bereiken." 

Deze tweeledigheid komt altijd terug, ook bij anderen die zijn succes schetsen. Kalanick beschrijft zijn agressieve manier van ondernemen zelf graag "gepassioneerd", maar critici betitelen hem liever gewoon als "klootzak". Waarmee hij overigens in Silicon Valley niet alleen staat. Sterker nog, een van Ubers eerste investeerders verwoordt het vigerende cliché als volgt: "Het is verdomd lastig om disruptief te ondernemen en tegelijkertijd géén klootzak te zijn."

(Lees verder onder de foto)

Aan de voortdurende strijd met wet- en regelgevers en oude instanties mag dan nog een sympathiek en innovatief sausje kleven, bij de interne bedrijfscultuur is dat niet het geval. De laatste maanden is een aaneenschakeling van incidenten, maar verhalen over het wijdverbreide seksisme en de machocultuur in Silicon Valley doen al veel langer de ronde. 

Kalanick heeft er weinig moeite voor gedaan om dit te verbergen. In interviews schept hij op over zijn seksuele veroveringen sinds hij een gevierd topman is en herdoopt zijn bedrijf lachend als 'Boober'. Critici als Silicon Valley-journaliste Sarah Lacy vinden dit helemaal niet zo hilarisch. Ze schrijft verschillende kritische stukken over de in haar ogen totaal door vrouwenhaat verziekte startupcultuur in Silicon Valley. 

Deze worden toegeschreven aan de dominante aanwezigheid van twee type mannen: de macho durfkapitalist en de computernerd. Maar ook schrijfster Ayn Rand wordt vaak genoemd. Rand is een van de inspiratiebronnen van het Libertarisme dat Kalanick, Twitter-baas Jack Dorsey, Evan Spiegel (Snapchat) en ook president Trump aanhangen. Volgens libertariërs zijn egoïsme, hebzucht en eigenbelang de enige economische drijfveren, en moet het bedrijfsleven op geen enkele manier door overheden en regels worden beknot. Deze mannen vragen zich volgens Vanity Fair nooit af wie toestemming gaat geven, "hoogstens wie hen gaat stoppen".

Kalanick gebruikt een tijd lang een afbeelding van een van Rands boeken als Twitter-avatar. De held van de roman the Fountainhead (vertaald als Eeuwige Bron) is een Nietzscheaanse rebel die weigert van zijn eigen overtuigingen af te stappen, ook al komt hij daarmee in conflict met de heersende moraal. Precies zoals de Übermensch van de door Rand bestudeerde Nietzsche dus, het strijdlustige concept van de zichzelf overstijgende mens die zijn eigen wetten stelt. Geen wonder dat hij zijn bedrijf Uber noemde.