Worden peilingen instrumenten van politieke partijen?

Ivan De Vadder is Wetstraatwatcher voor VRT Nieuws. Hij maakt en presenteert ook het programma "De afspraak op vrijdag".

Een voorbeeld van het effect van een peiling? Zaterdag nog sukkelde de SP.A in een politieke crisis door de publicatie van een peiling in L’Echo en De Tijd. De partij zakte volgens die peiling onder de drempel van 10 procent. De foutenmarge van die peiling is weliswaar 3 procent, en dat betekent dat je nooit over een exact cijfer mag spreken, eerder over een bandbreedte rond de 10 procent. Maar het kwaad was geschied: de SP.A zat plotseling in een politieke crisis. En die crisis werd werkelijkheid wanneer kopstukken van de partij zelf oorzaken voor die crisis begonnen aan te dragen.

De doelstelling was bereikt: de peiling was realiteit geworden.

Het merkwaardige is dat we nu op enkele dagen tijd twee keer merken dat het niet meer de kranten zijn of mediagroepen die peilingen organiseren en publiceren. Het zijn niet meer de media die verweten kan worden een politieke realiteit te creëren. Het zijn politieke partijen zelf die dat initiatief nemen, om de peiling vervolgens door te spelen aan een krant of mediagroep. Dat betekent dat het concurrerende partijen zijn of ruziënde fracties binnen één partij die de politieke realiteit willen beïnvloeden.

De peiling in L’Echo en De Tijd werd dus niet besteld door een mediagroep, maar werd uitgevoerd in opdracht van de MR, de partij van de Franstalige liberalen. Die heeft het al jaren erg moeilijk met de hegemonie van de PS in de raad van bestuur van de RTBF. Wanneer de Franstalige openbare omroep en de krant La Libre Belgique beslissen om hun zomerpeiling uit te stellen (officieel uit geldgebrek), gaan de poppen aan het dansen.

De MR vermoedt er een politiek manoeuvre in. Haar argwaan is gewekt omdat de RTBF bij een vorige peiling besliste de peiling opnieuw te houden, omdat het resultaat (ex aequo tussen de PS en de PTB) zo verrassend was. De MR vermoedt dus dat de RTBF en La Libre Belgique nu de PS wilden sparen door in deze turbulente tijden geen peiling te houden.

De MR bestelt dan zelf maar een peiling, nota bene bij het peilingsbureau van de RTBF en La Libre Belgique, en qua methode volledig op dezelfde leest geschoeid. En het resultaat –een halvering voor de PS en de grootste partij in Wallonië is de PTB- laat de MR lekken in L’Echo en De Tijd de dag voor het congres van de PS. Het manoeuvre is volledig geslaagd: het peilingsresultaat wordt een politieke realiteit, en zet de toon van het PS-congres. En het resultaat van de SP.A? Dat was eigenlijk collateral damage.

Vandaag maken we hetzelfde mee met een peiling over de kiesintenties in Antwerpen. Daar maken Groen en SP.A al een tijdje plannen om samen naar de kiezer te stappen. Er is officieel nog geen beslissing genomen over de vorm van de samenwerking, of de lijsttrekkers. En dan verschijnt plotseling een artikel in Het Laatste Nieuws vanmorgen met als titel "Centrumlinks alternatief voor De Wever nog veraf in Antwerpen".

Dat is de analyse die de krant maakt op basis van de resultaten van een online peiling die werd uitgevoerd door onderzoeksbureau iVOX in opdracht van Groen tussen 22 en 26 mei 2017 bij 1.000 Antwerpenaren.

"In een peiling bij 1.000 Antwerpenaren haalt SP.A zelfs in de stad die ze 90 jaar bestuurde amper nog 10 procent. Het maakt ook van een kartel met Groen geen zaligmakend verhaal: samen halen de twee minder stemmen dan apart."

Wanneer Groen en SP.A apart zouden opkomen, zouden ze volgens de peiling 29 procent halen; in kartelvorm zou 27,5 procent van de Antwerpenaren voor de twee linkse partijen kiezen.

Het enige probleem is dat de vraag over de kiesintenties -met de keuzemogelijkheid tussen apart opkomen of in kartel- niet aan alle 1.000 ondervraagde Antwerpenaren werd gesteld, maar aan een staal van ongeveer 350 Antwerpenaren. Dat heet een split run (niet elke ondervraagde krijgt dezelfde vraag), maar daardoor is de foutenmarge op dit resultaat groter dan 5 procent. En met zo’n foutenmarge is het erg moeilijk om een voorkeur voor of tegen een kartelformule aan te geven. Daarvoor liggen 27,5 procent en 29 procent te dicht bij elkaar.

Er is dus door een lek bij een politieke partij opnieuw een verhaal in de markt gezet, en opnieuw stelt zich de vraag: A qui profite le crime?

De vraag wie het meeste voordeel heeft bij de publicatie in Het Laatste Nieuws is wel moeilijker: nauwelijks enkele mensen bij Groen en enkele politici bij de SP.A hadden de peiling in handen. En iedereen ontkent officieel dat zij de bron van het lek zijn.

Voor alle duidelijkheid, een peiling die wordt uitgevoerd in opdracht van een politieke partij is niet slechter of beter dan een peiling die wordt uitgevoerd in opdracht van een krant. En kranten die peilingen publiceren doen hoe dan ook hun job.

Maar voor de tweede keer op enkele dagen tijd probeert een partij door de publicatie van een peiling de politieke werkelijkheid te beïnvloeden. Wie de volgende keer een peiling onder ogen krijgt, moet misschien toch eerst goed kijken wie de opdrachtgever is. Want dat peilingen een nieuw instrument zijn geworden in de handen van partijen, kun je na deze week niet meer ontkennen.