"Wat minderjarige migranten meemaken, grenst aan het ondenkbare"

De hotspot van Pozzallo, in het zuiden van Sicilië, ligt in een uithoek van de haven, net naast de plek waar de ferryboten naar Malta vertrekken. Het is er rustig, er zitten maar een stuk of zestig-zeventig asielzoekers, terwijl er plaats is voor 300. Naast het hek is een bloemenperkje, met een plaquette waarop staat “hotspot di Pozzallo”. Een paar opgeschoten jongens rijden rond met een veel te klein driewielertje, er zwerft ook nog een fietsje voor peuters rond.

De jongens spelen tussen de tenten bij het opvangcentrum, tussen de soldaten die de poort bewaken en de carabinieri. Het lijkt geen plek voor kinderen, en dat zou het ook niet mogen zijn.

Al twee jaar vormt de “hotspotbenadering” de kern van de Europese procedures om nieuw aangekomen migranten en vluchtelingen op te vangen bij de buitengrenzen van de Unie. De eerste hotspot opende in oktober 2015 op het Griekse eiland Lesbos, in volle vluchtelingencrisis. De bedoeling was om wie aankomt snel te registreren, identificeren, vingerafdrukken af te nemen en te screenen op eventuele criminele achtergrond.

Op die manier moet er een snelle schifting mogelijk zijn tussen mensen die asiel aanvragen en degenen die dat niet doen, mensen die mogelijk recht hebben op gezinshereniging of overplaatsing naar een ander Europees land, en mensen die teruggestuurd moeten worden.

In Italië zijn er vier zulke hotspots, drie op Sicilië (waarvan één op het eiland Lampedusa) en één in Apulië, in de hak van de Italiaanse laars. Het zijn er veel te weinig, en dus zijn er ook mobiele hotspot-teams, die de registratie en identificatie doen. Intussen heeft de regering plannen om nog zes hotspots te creëren.

De hotspot van Pozzallo was vroeger gewoon een opvangcentrum, waar heel veel migranten en vluchtelingen terechtkwamen. Twee jaar geleden zette Artsen Zonder Grenzen zijn werking in Pozzallo stop, omdat het de omstandigheden waarin mensen werden opgevangen niet meer verantwoord vond. Sindsdien is Pozzallo een officiële hotspot geworden, en is er toch iets veranderd.

Nadat ik weken geprobeerd heb om toestemming te krijgen om de hotspot te bezoeken, krijg ik uiteindelijk nul op het rekest. Zonder enige uitleg. Maar ik vind Marianna Cento, een psychologe bij de NGO Terre des Hommes, die in Pozzallo psychologische ondersteuning biedt aan getraumatiseerde kinderen en gezinnen.

Het European Court of Auditors leverde vorig jaar nog scherpe kritiek op de situatie in Pozzallo. Vooral de situatie van de niet-begeleide minderjarigen was ondermaats. Kinderen genieten in de Europese procedures speciale bescherming. Ze zouden direct na aankomst in een aangepast centrum ondergebracht moeten worden. Maar ze bleven weken en soms maanden in Pozzallo, waar er niet eens een aparte ruimte was voor hen. Ze zaten tussen de volwassenen, wat het risico op misbruik van toch al bijzonder kwetsbare kinderen deed toenemen.

Sindsdien is er toch wat veranderd, zegt Marianna. Er is meer gespecialiseerde omkadering, het beheer van de hotspot is sinds kort in handen van een directeur die meer oog heeft voor de noden van de migranten en vluchtelingen, er is een nieuw gebouwde ruimte waar kinderen kunnen worden opgevangen. En ze worden nu ook binnen de week overgebracht naar gespecialiseerde centra.

Maar ideaal zijn de omstandigheden nog lang niet. Zo is de hotspot geregeld totaal overbevolkt, zoals vorige week, toen er een schip aankwam in Pozzallo met 700 geredde migranten en vluchtelingen aan boord, onder wie veel kleine kinderen, en zelfs een pas geboren baby die de overtocht niet had overleefd.

Minderjarigen – de meesten reizen alleen, maar een kleinere groep reist met familie – maken bijna een vijfde uit van alle vluchtelingen en migranten die aankomen in Italië. Wat ze meemaken grenst aan het ondenkbare, zegt Marianna.

Ze vertelt over een jongen uit Marokko – hoe oud hij was zegt ze niet – die al zes maanden onderweg was. Zes keer had hij geprobeerd om de Middellandse Zee over te steken, zes keer werd hij opgepakt en in een detentiecentrum opgesloten. Hij werd mishandeld, hij had littekens over zijn hele lichaam, zegt Marianna. Zoals veel kinderen was hij ook naar Europa gestuurd door zijn familie, waardoor er een bijzonder grote verantwoordelijkheid op hem rustte.

Veel kinderen worden ontvoerd en afgeperst, door milities, politieagenten, mensenhandelaars. Een uniform jaagt hen vaak de daver op het lijf. Velen hebben ook een schipbreuk meegemaakt, en hebben gruwelijke taferelen gezien. De meesten hebben ernstige trauma’s opgelopen.

Het allerergste lot is voor de meisjes. Zoals de “Giulietta’s”, de meisjes die door mensenhandelaars worden verhandeld als prostituees. Ik heb geen exacte cijfers, zegt Marianna, maar zowat 90 procent van de Nigeriaanse minderjarige meisjes zijn het slachtoffer van dergelijke mensenhandelaars. Nigerianen zijn de grootste groep migranten en vluchtelingen die in Italië aankomen. En de laatste tijd, zegt Marianna, zien we ook steeds meer zulke Giulietta’s uit Guinée en Ivoorkust.

Maar ook jongens worden verkracht. Al komt dat veel minder aan het licht, want bij jongens is de schaamte nog veel groter. In de Arabische cultuur, zegt Marianna, en ook in de Afrikaanse culturen, staat verkrachting voor een man bijna gelijk aan de vernietiging van zijn identiteit.

Sommige kinderen zijn door het herhaaldelijke misbruik en geweld zo ernstig getraumatiseerd dat ze hun menselijkheid verliezen, zegt Marianna. Maar in het algemeen zijn kinderen gelukkig erg veerkrachtig, en met doorgedreven begeleiding en therapie slagen ze erin om zichzelf en hun leven toch weer op te bouwen. Maar het blijven littekens voor het leven, zegt ze. In het beste geval worden ze zoals die Japanse vazen die met goudlijm gerepareerd worden. Gebroken en voor altijd kwetsbaar, maar met een nieuwe en bijzondere schoonheid.