Expositie Kasteel van Gaasbeek: De ene ridder is de andere niet
Van Lancelot tot Don Quichot, van vechten tegen demonen tot vechten voor de vrede: de stereotypen die de ridderfiguur met zich brengt, zijn haast ontelbaar. Voor The Artist/Knight in het Kasteel van Gaasbeek bundelde de crème van de hedendaagse kunstenaars de eigen ridderidealen.
“Veel toeristen, vooral uit Frankrijk, weten niet wat ze ervan moeten vinden. Ze verwachten een bezoek aan een middeleeuws château, en worden dan hiermee geconfronteerd.”
We staan samen met museumdirecteur Luc Vanackere in de Roelantszaal van het Kasteel van Gaasbeek. De volledige ruimte wordt ingepalmd door ‘slapende ridders’ uit de nieuwe expo The Artist/Knight. Ze zijn het werk van de Roemeense kunstenaar Horia Damian, die graag speelt met perspectieven en trompe-l’oeil-effecten. De iconische ridder Lancelot ligt er in ziekenhuisbedden. Gewond? Overleden? Of enkel oververmoeid, rustend voor de volgende slag?
De ridderportretten van Damian, en die van Damian niet alleen, roepen vragen op. Voor toeristen die simpelweg een oud kasteel willen bezoeken, zijn die vragen dus confronterend. Gelukkig maar.
“Onze visie op erfgoed is niet dat je het onder een glazen stolp moet bewaren, maar net dat je het patrimonium moet confronteren met hedendaagse interventies”, had Vanackere gezegd voor hij ons rondleidde op The Artist/Knight. “Dat kan in de vorm van een dialoog zijn, of in de vorm van een clash. De enige voorwaarde is dat de thema’s gerelateerd zijn aan het kasteel, of dat nu in inhoudelijk, esthetisch of psychologisch opzicht is.”
Onze visie op erfgoed is niet dat je het onder een glazen stolp moet bewaren, maar net dat je het patrimonium moet confronteren met hedendaagse interventies
Tien jaar geleden liep in het Kasteel van Gaasbeek al de tentoonstelling Allemaal ridders, die vooral de romantische ridderidealen belichaamde. The Artist/Knight is het meer hedendaagse vervolg, een onderzoek naar hoe moderne en hedendaagse kunstenaars, van James Ensor tot Damien Hirst, zich spiegelen aan de aloude ridderfiguur.
Schertsfiguur
Soms is dat heel letterlijk, en wordt de ridder het alter ego van de kunstenaar. In Marina Abramovics Hero bijvoorbeeld: een 14 minuten durend videokunstwerk, of misschien zelfs eerder “een bewegende foto”, zoals de directeur het beschrijft, waarin de beruchte performancekunstenares op een wit strijdros is gezeten en een Joegoslavisch volkslied zingt.
Haar vlag en de manen van het paard wapperen trots in de wind, maar verder beweegt er niets. “Abramovic toont de ridder zoals we die kennen,” duidt Vanackere, “maar tegelijk bevecht ze het stereotype. Al is het maar omdat ze een vrouw is en geen man.”
Vrouwelijke kunstenaars en ridders zijn opvallend aanwezig in Gaasbeek, dat verder denkt dan de uitzondering die Jeanne D’Arc was. Een van de meest spraakmakende werken is Kubra Khademi’s Armor. Als aanklacht tegen de onderdrukking van de vrouw smeedde deze Afghaanse performancekunstenares een harnas met uitgesproken vrouwelijke vormen en paradeerde ze ermee door de straten van Kaboel. Het leidde tot scheldpartijen en dreigementen.
Zowel een video-opname als het harnas zelf zijn in de slaapkamer van de voormalige markiezin van het kasteel – een notoir feministe – te zien. Leuk weetje: Khademi vluchtte naar Frankrijk en werd er tot, jawel, ridder geslagen.
Het kan ook luchtiger, of zeg maar: donquichotesker. De Franse kunstenaar Fabien Mérelle beeldt zichzelf graag af met een stevige scheut ironie, als huis-tuin-en-keukenridder: gewapend met een bezemsteel, met een kussen als harnas en een kookpot als helm. Hij herleidt de ridder tot een schertsfiguur, die tegen zijn eigen demonen vecht, en vormt daarmee een gezond tegenwicht tegen Jan Fabres urenlange Lancelot-performance, waarvan in de Egmondkamer een fragment te zien is.
De Antwerpse kunstenaar vecht er ook tegen zijn demonen, maar de ironie heeft plaatsgemaakt voor pathos: Fabre, uitgedost in een volledig harnas en zwaaiend met een stalen slagzwaard, blijft vechten voor zijn idealen.
Hitlerjugend
Het is wanneer The Artist/Knight inzoomt op die idealen, dat de expo het diepst snijdt. Twee kunstenaars springen er bovenuit: de Japanner Meiro Koizumi en de Nederlander Hans van Houwelingen. De eerste maakte een videokunstwerk waarin een kamikazepiloot uit de Tweede Wereldoorlog afscheid neemt van zijn familie, alvorens zichzelf te pletter te storten.
Door kamikazes en nazi’s als de opvolger van de ooit zo nobele samoerai en kruisvaarders voor te stellen, benadrukken kunstenaars de kwetsbaarste plek van de ridder: zijn idealen, en hoe eenvoudig die soms te perverteren zijn
De tweede recreëerde een portretfoto van de Hitlerjugend. Door kamikazes en nazi’s als de opvolger van de ooit zo nobele samoerai en kruisvaarders voor te stellen, benadrukken zowel Van Houwelingen als Koizumi de kwetsbaarste plek van de ridder: zijn idealen, en hoe eenvoudig die soms te perverteren zijn.
Op die manier weet curator Joanne De Vos een breed spectrum te bereiken, waarin klassieke en hedendaagse voorstellingen worden afgewisseld en komische, ironische interpretaties even waardevol zijn als historische lezingen.
Soms is het zoeken naar een rode draad in de ridderkunst, maar telkens wanneer je in de Gaasbeekse doolhof dreigt te verdwalen, duikt er wel een schaakbord op, van illustere namen als Damien Hirst (die in Mental Escapology het gevaar van de medische industrie aankaart) over Tracey Emin (die voor een meer erotische invulling van het schaakspel kiest) tot Yoko Ono (die een eenkleurig bord maakte, en volgens haar eigen pacifistische idealen oproept tot samenwerking in plaats van strijd).
'Wat moet ik hiervan denken?', zult u zich misschien samen met de conservatieve Franse toeristen afvragen, terwijl u zit te staren naar hedendaagse kunst in een klassiek kasteel. Een eenduidige interpretatie is er niet. “Maar door die clash”, beweert Vanackere, “blijft alleen de sterkste kunst overeind.”
Als dat niet ridderlijk is.
The Artist/Knight loopt tot 5 november in het Kasteel van Gaasbeek. kasteelvangaasbeek.be