Eén inclusieve Vlaamse cultuur? Ga op zoek naar de 'blinde vlekken' die dat vandaag onmogelijk maken
Marnix Beyen is historicus aan het Centrum voor Politieke Geschiedenis van de Universiteit Antwerpen.
Heb ik me het voorbije weekend even suf gepiekerd. Tomas Roggeman, voorzitter van Jong N-VA had opgeroepen om te werken aan een nieuwe Vlaamse 'leidcultuur', maar vergat erbij te zeggen wat hij daar juist mee bedoelde (DM 13/8). Als rasechte Vlaming was ik uiteraard te timide om het hem rechtstreeks te vragen, maar gelukkig hardwerkend genoeg om er zelf naar op zoek te gaan.
Gemakkelijk was die zoektocht niet, temeer omdat hij werd doorkruist door de euforie over de fenomenale prestatie die Nafi Thiam 10.000 kilometer verderop leverde. Als ik het goed begrijp, doceert Roggeman dat etnische afkomst geen rol mag spelen in de nieuwe Vlaamse leidcultuur, dus over de Senegalese afkomst van haar vader moest ik me alvast geen zorgen maken. Meer zelfs, het gevaarlijke beest dat de nieuwe Vlaamse leidcultuur moet verzinnebeelden is - voorlopig althans - talrijker aanwezig in dat Afrikaanse land dan in onze eigenste heimat.
Een groter probleem is dat we Thiam nog geen gebenedijd woord Nederlands hebben horen spreken, terwijl dat volgens Roggeman de basis moet zijn voor de nieuwe leidcultuur. De zevenkamp behoort ook niet echt tot de categorie Vlaamse volkssporten. Toen ik Thiam een traan zag wegpinken bij het aanhoren van de Brabançonne, wist ik het wel zeker: hierover enthousiast zijn moet wel een on-Vlaamse activiteit zijn.
Toen ik Thiam een traan zag wegpinken bij het aanhoren van de Brabançonne, wist ik het zeker: hierover enthousiast zijn moet wel een on-Vlaamse activiteit zijn
Roggeman en de zijnen zullen bovenstaande alinea zonder meer wegzetten als een karikatuur van wat ze bedoelden - en dat is het natuurlijk ook. De karikatuur die Roggeman zelf ophangt van de linkse 'postmodernisten' mag er echter ook zijn. Als zij oproepen om de meervoudigheid van identiteiten te erkennen, interpreteert hij dit gemakshalve als een regelrechte ontkenning van het bestaan van collectieve identiteiten - zeker als ze van westerse makelij zijn - of als een poging om ze te vernietigen.
En als Ama Koranteng-Kumi (DM 12/8) benadrukt dat de roemruchte campagne van het Minderhedenforum de meervoudigheid van identiteiten onrecht doet, besluit Roggeman dat zij in "de lasagne van identiteiten" geen Vlaamse laag zou erkennen. Nochtans had Koranteng-Kumi geen uitspraak gedaan over het bestaan van een Vlaamse identiteit, maar zich verzet tegen pogingen om haar deze op te dringen.
Blinde vlekken
Het probleem met een Vlaamse 'leidcultuur' situeert zich dan ook niet alleen in de afbakening ervan, maar vooral in de hiërarchische logica die in het begrip besloten ligt. Onder het nodige voorbehoud kan ongetwijfeld worden gesproken over een 'Vlaamse cultuur'. Het gaat dan niet om wat Roggeman "een gedeeld waarden- en normenkader" noemt, maar wel om een door velen gedeeld geheel aan culturele referenties.
Onvermijdelijk wordt zo'n cultuur deels opgedrongen door een culturele elite die de programmatie van tv- en radiozenders opstelt en schoolcurricula uitwerkt. Gelukkig stellen deze elites zich in West-Europese landen veel terughoudender op dan in andere delen van de wereld, promoten zij diversiteit en staan zij open voor impulsen vanuit de samenleving zelf.
De 'Vlaamse cultuur' overspant zowel die van de Familie-kijker als die van de Thuis-kijker, de Klara-luisteraar als die van de Qmusic-luisteraar
De 'Vlaamse cultuur' overspant dan ook zowel die van de Familie-kijker als die van de Thuis-kijker, zowel die van de Klara-luisteraar als die van de Qmusic-luisteraar. Zij is ook niet te beroerd om een voor Team Belgium uitkomende Waalse zevenkampster in de armen te sluiten wanneer deze een glorieus olympisch succes boekt. Vlaamse jongens op de fiets hebben dergelijke successen evenwel niet nodig om binnen de Vlaamse cultuur hun deel van de aandacht op te eisen. Hoe zelfkritisch en ruimhartig Vlaamse cultuur- en opiniemakers immers ook zijn, toch neigen zij ernaar ingesleten patronen en voorkeuren te reproduceren. In die zin houden zij een dominante cultuur in stand, die gretig door middengroepen wordt overgenomen, maar juist daarom de vervreemding in de marges van de samenleving kan doen toenemen.
Indien het de N-VA menens is met haar ambitie om een inclusieve Vlaamse cultuur te smeden, dan zou zij zich beter niet verliezen in een zoektocht naar een 'cultureel fundament' dat ze iedereen kan voorschrijven. Vruchtbaarder zou een grondige bezinning zijn over de blinde vlekken die de bestaande 'Vlaamse cultuur' vertoont en op de vraag waarom een te groot deel van de samenleving zich er niet mee kan associëren.
Dan zou de partij weleens kunnen uitkomen bij dezelfde recepten die de verguisde linkse postmodernisten voorschrijven: het stimuleren van een diepgaande reflectie - in het onderwijs en in alle takken van de cultuur - op mondiale onrechtvaardigheden en op de frustraties die deze veroorzaken. Wees gerust, Tomas Roggeman en consorten: hiermee zullen de fundamenten van de westerse of de Vlaamse samenleving niet onderuit worden gehaald. Hooguit zullen ze wat van de hooghartigheid verliezen die hen zo vaak omgeeft.