Mazelenuitbraak in Europa: is verplichte vaccinatie de oplossing?
De mazelen zijn aan een verontrustende opmars bezig, met uitbraken in verschillende Europese landen en tientallen doden tot gevolg. Veel landen gaan over tot verplichte vaccinatie, maar is de prikplicht wel dé oplossing?
Frankrijk gaat elf vaccinaties voor zuigelingen verplicht stellen, waaronder het vaccin tegen mazelen. De regering grijpt in omdat Fransen zich steeds minder laten inenten. Tegen mazelen is nog maar 75 procent ingeënt, terwijl voor een goede bescherming van de bevolking een vaccinatiegraad van 95 procent nodig is. De mazelen zijn daardoor terug in het land, met sinds 2008 al meer dan 24.000 zieken en tien doden.
Ook Italië wil strenger optreden. Vanaf komend schooljaar worden maar liefst tien vaccins verplicht, waaronder dat tegen mazelen. Daarbovenop komt er een registratieplicht voor niet-ingeënte kinderen en een boete van 500 tot 1000 euro voor weigerachtige ouders. Ongevaccineerde kinderen mogen voortaan niet meer naar de opvang.
Duizenden patiënten, tientallen doden
Frankrijk en Italië willen nu ingrijpen, maar ook andere Europese landen denken erover na. De mazelen zijn sinds vorig jaar bezig aan een opvallende opmars. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) meldde deze maand dat er in één jaar 35 Europeanen zijn overleden aan de vermijdbare infectieziekte. De organisatie spreekt van een 'onaanvaardbare tragedie'.
In één jaar stierven 35 Europeanen aan de mazelen, van wie 31 in Roemenië
Roemenië is het zwaarst getroffen. Daar kregen de afgelopen twaalf maanden ruim 7000 mensen de mazelen; 31 stierven eraan. De Italianen staan tweede op de ranglijst. Tot half juli telden ze al 3.672 patiënten, meer dan het zevenvoud van dezelfde periode, vorig jaar. Er vielen twee doden. In Portugal bezweek onlangs nog een 17-jarige vrouw aan de mazelen.
De kinderziekte lijkt dus helemaal terug en dat is bij ons niet (helemaal) anders. In 2011 kende Vlaanderen nog een epidemie, dit jaar is Wallonië aan de beurt. Daar werden in 2017 al zo'n 300 gevallen geturfd. Nochtans is dat perfect vermijdbaar. "Maar sommigen willen het vaccin liever niet. De hardcore Steiner-gemeenschap, bijvoorbeeld. Of de vaccinatie-twijfelaars die denken dat vaccins autisme kan veroorzaken. Dat is al honderd keer weerlegd, maar dat volstaat blijkbaar niet.", zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven).
En wat met de vluchtelingencrisis? In oorlogslanden als Syrië staan vaccinatieprogramma's niet bovenaan de agenda. De kans is groot dat heel wat vluchtelingenkinderen niet gevaccineerd zijn. Al zullen zij de epidemie niet importeren, dat los je bij aankomst in Europa met één prikje op. Er staat namelijk geen leeftijdsgrens op het vaccin.
Ook ons land wordt niet gespaard: in Wallonië kregen dit jaar al zo'n 300 mensen de mazelen
Waar de oorzaak ook ligt: verschillende Europese overheden grijpen nu in. Vaak betekent dat: verplichting. Een wetenschappelijk overzicht uit 2012 laat zien dat veertien Europese landen ten minste één vaccin verplicht stellen. Vooral Oost-Europese landen kiezen vaak voor dwang. In ons land is er de vereiste polioprik en in Frankrijk en Italië waren ook al enkele vaccinaties verplicht.
Handhaving?
Is die prikplicht dan een goed idee? Ideaal is het niet, vindt Van Ranst. "De mensen ervan proberen overtuigen is beter", zegt de viroloog. "Anderzijds: in Vlaanderen zijn bijna alle kinderen ingeënt. Dat danken we aan Kind & Gezin, dat er een evidentie van maakt. In een land waar één op de tien niét niet is gevaccineerd, moet je misschien wel ingrijpen."
Dat probeert nu ook Australië, waar slechts 91 procent van de peuters volledig is ingeënt. Nochtans verliezen ouders daar al een tijdje bepaalde toelages als ze hun kind niet laten vaccineren. Dat toont dat een hard beleid ook risico's meebrengt. Het roept weerstand op en kan contraproductief werken. Premier Malcolm Turnbull wil het beleid nog verder aanscherpen. Wat hem betreft blijven ongevaccineerde kinderen voortaan weg uit kinderdagverblijven en de voorschoolse opvang. Tegenstanders verwijten hem nu 'chantage' en een 'dictatuur', wat het imago van vaccinatie nog verder schaadt.
'Er zijn nog mensen die geloven dat vaccins autisme veroorzaken. Dat is al 100 keer weerlegd, maar volstaat blijkbaar niet'
Ook veel Italianen en Fransen hebben moeite met de nieuwe vaccinatieplicht. In Italië trokken duizenden wekenlang de straat op uit protest. En een uit enquête die het peilbureau Oxoda afgelopen week publiceerde, blijkt dat de helft van de Fransen het verplichte karakter afwijst. Vier op de tien ondervraagden vrezen sowieso dat vaccins meer gezondheidsrisico dan bescherming opleveren. Vooral vrouwen, jongeren en laagopgeleiden blijken argwanend.
Kwestie van solidariteit
De Franse minister van volksgezondheid Agnès Buzyn zegt dat ze zelf ook een hekel heeft aan dwang. Toch vindt ze het nu nodig. Een vaccinatie haal je namelijk niet alleen voor jezelf, redeneert Buzyn, maar ook voor de gemeenschap. Het is een kwestie van solidariteit: als minimaal 95 procent van de inwoners zich laat inenten, ontstaat er een buffer van immune mensen waardoor ziekteverwekkers nauwelijks nog kunnen circuleren. Niet-gevaccineerde mensen en personen met een verzwakte afweer profiteren van die groepsbescherming mee. Omgekeerd brengt een lage vaccinatiegraad grote massa's tegelijk in gevaar, onder wie ook ingeënte individuen bij wie het vaccin minder goed is aangeslagen.