Historicus James Kennedy: ‘Martin Luther King zou grote moeite hebben gehad met Black Lives Matter’

James Kennedy. © Franky Verdickt
Jeroen Zuallaert

De Amerikaanse politiek betreedt al maanden onuitgegeven paden. Een gesprek met de Amerikaans-Nederlandse historicus James Kennedy over religie, de radicalisering van de zwarte beweging en hoe Amerikaanse hakenkruisen precies zijn. ‘Zelfs als de duivel presidentskandidaat is, stemt een evangelical op de Republikeinen.’

‘Het is duidelijk dat Donald Trump een steeds meer geïsoleerde president is. Met het ontslag van Steve Bannon verliest hij zijn voornaamste campagneraadgever, die een gigantische electorale basis voor hem heeft gemobiliseerd. Bovendien is er nog steeds het Ruslandonderzoek van Robert Mueller, waarvan het niet duidelijk is hoe persoonlijk het de president zal raken. Ondertussen krijgt hij als president bijna niets meer gedaan. Ik acht het waarschijnlijker dat Trump op een bepaald moment zelf aftreedt dan dat hij wordt afgezet.’

James Kennedy smukt zijn vlekkeloze Nederlands op door zijn p’s en b’s subtiel aan te blazen, zoals Engelstaligen dat plegen te doen. Voorts verraadt enkel zijn onversneden Amerikaanse uitspraak van persoons- en plaatsnamen dat hij geboren werd in Iowa, als zoon van een Nederlandse moeder. Hij verdiepte zich zowel in de Amerikaanse als in de Nederlandse geschiedenis, al geldt hij als decaan van het Engelstalige Utrecht University College vandaag vooral als een autoriteit op het gebied van hedendaagse Nederlandse geschiedenis. Toch volgt hij de gebeurtenissen in zijn vaderland op de voet.

Bannon heeft vooral de toonzetting van Trumps presidentschap bepaald. Vandaar dat die zo voortdurend uithaalt naar de mainstream media

‘Met het ontslag van Bannon’, vervolgt Kennedy, ’trekt het klassieke Republikeinse establishment de macht naar zich toe. Sinds Trump verkozen werd, is er in het Witte Huis een strijd aan de gang tussen populisten als Bannon en de meer klassieke bestuurders, zoals de nieuwe stafchef John Kelly. Het is vooral een conflict in stijl: traditionele beleidsmakers hebben het idee dat je een aantal regels hoort te hanteren om beleid te voeren, en dat botste natuurlijk met iemand als Bannon, die niet maalt om zulke regels. Uiteindelijk bleken de populisten vooral te weinig expertise en discipline te hebben om blijvend hun stempel te drukken op de praktische aanpak.’

Hoe invloedrijk was Bannon tijdens zijn periode in het Witte Huis?

James Kennedy: Hij heeft vooral de toonzetting van Trumps presidentschap bepaald. De migratiestop uit moslimlanden was zijn idee, en hij was ook de voornaamste aanjager om uit het klimaatakkoord van Parijs te stappen. Zijn economisch nationalisme heeft dan weer nauwelijks invloed gehad. Bannon is vooral belangrijk omdat hij Trumps persoonlijke denken heeft beïnvloed. Het idee dat macht wordt bepaald door de media en je die dus moet bestrijden met een alternatief verhaal, komt bijvoorbeeld van hem. Vandaar dat Trump voortdurend uithaalt naar de mainstream media.

Bannon keert terug naar Breitbart, de website die Trump zowat aan de macht heeft geholpen. Zal hij nu oorlog voeren met de president?

Kennedy: Bannon zal ongetwijfeld dingen gaan schrijven die Trump niet graag zal horen, maar ik denk niet dat het tot een openlijke breuk komt. Breitbart zal vooral politieke druk blijven uitoefenen om Trump de ‘goede’ richting uit te duwen. Trump is nu eenmaal zeer beïnvloedbaar door wat hij in de media leest.

Hoe verklaart u de explosieve groei van ‘Alt-right’, de verzamelnaam voor een aantal extreemrechtse bewegingen?

Kennedy: Het heeft deels te maken met de ideologische leegte van de partijen. De traditionele Republikeinse boodschap – een kleinere overheid en dan de vrije markt laten spelen – doet het niet meer goed. Maar ook de Democratische Partij heeft de voorbije jaren een multiculturele boodschap gebracht die veel blanke kiezers heeft vervreemd. Trump is de eerste president in decennia die het expliciet opneemt voor de witte bevolking.

Waar komt het gevoel van blanke achterstelling vandaan?

Kennedy: Beide partijen hebben zich de voorbije verkiezing de tanden stukgebeten op het klassenvraagstuk. Blanken met een laag of een middeninkomen voelen zich gepasseerd door minderheden. De veilige en goedbetaalde banen zijn moeilijker te vinden. Bovendien zijn de typische netwerken sinds de jaren zestig aan het wegvallen. Vroeger waren de kerk en het lokale verenigingsleven een sociaal vangnet, maar daar blijft weinig van over.

De meest zichtbare ontwikkeling dienaangaande is de opiatenplaag waarmee veel staten nu al jaren kampen. In sommige county’s houdt de lokale politie zich bijna uitsluitend bezig met het voorkomen van drugsdoden. Het zijn vooral minderbedeelde witten die verslaafd raken. Het is zo erg dat de levensverwachting voor blanken onder de vijftig gedaald is, terwijl het bij latino’s en zwarten lichtjes blijft stijgen.

Zwarte betogers in Boston: 'Veel zwarten hebben het gevoel gekregen dat volle gelijkheid niet meer te bereiken valt.'
Zwarte betogers in Boston: ‘Veel zwarten hebben het gevoel gekregen dat volle gelijkheid niet meer te bereiken valt.’ © Reuters

In welke mate heeft het presidentschap van Obama bijgedragen aan de ontwikkeling van Alt-right?

Kennedy: Obama heeft er alleen al aan bijgedragen door zwart te zijn. Voor miljoenen Amerikanen was dat al reden genoeg om niet op hem te stemmen. Maar ik denk dat zijn intellectualisme nog een grotere factor is geweest. Als Obama een volkse man met wat street credit was geweest in plaats van een hoogleraar rechten, was hij gemakkelijker verteerbaar geweest. Bovendien heeft hij de macht van de federale overheid proberen uit te breiden, wat voor veel Amerikanen ongeveer gelijkstaat aan marxisme.

Obama was tijdens zijn presidentschap de eerste om rassengeweld als on-Amerikaans te brandmerken. Is dat een fout geweest? Rassengeweld is alomtegenwoordig in de Amerikaanse geschiedenis.

Kennedy: Ik denk niet dat hij daar veel mensen mee tegen de haren in heeft gestreken. Zulke uitspraken zijn redelijk standaard voor Amerikaanse presidenten, of toch voor elke president vóór Donald Trump. Zelfs zeer conservatieve zuiderlingen zien geweld niet als een deel van hun identiteit.

Was u verbaasd dat er bij de rellen in Charlottesville met hakenkruisen betoogd werd?

Kennedy: Het is bijna veertig jaar geleden dat ze zo veel ophef wisten te maken. In 1978 heeft de Nazi Party eens gedemonstreerd in Skokie, een voorstad van Chicago, in een buurt waar veel Joden wonen. Er was toen meer politiebegeleiding dan er betogers waren. Het blijft een franje van rechts in Amerika, maar het bestaat wel degelijk.

Bij de betogingen viel ook het zware antisemitisme op.

Kennedy: De gemakkelijkste verklaring is dat de Ku Klux Klan en de Nazi Party in de eerste plaats antisemitische bewegingen zijn, nog meer dan dat ze tegen zwarten en migranten zijn. In de jaren twintig, toen de KKK miljoenen leden had, was dat een hoeksteen van hun ideologie. Vandaag heeft het meer te maken met anti-elitedenken, waarbij de gehate elite als ‘Joods’ wordt beschouwd.

Is Charlottesville een overwinning voor extreemrechts?

Kennedy: Integendeel, het heeft veel rechtse groeperingen van elkaar vervreemd. De Ku Klux Klan en de Nazi Party hebben de betoging gekaapt, waardoor verschillende groeperingen die één of twee stapjes minder rechts zijn niet wilden meebetogen, omdat ze zich niet met hen wilden associëren. Bovendien is het eigenlijke opzet van de manifestatie nu gedoemd. Mensen die het standbeeld van Robert E. Lee uit historische redenen willen behouden, kunnen hun standpunt niet meer verdedigen zonder ongewild met nazi’s geassocieerd te worden.

Gelooft u dat rechts zich kan verenigen, zoals Unite the Right probeert te bewerkstelligen?

Kennedy: (hoofdschuddend) Er bestaat nog steeds een harde knip tussen Alt-right-groepen en regelrechte nazi’s. Je ziet nu al dat de net iets minder rechtse groeperingen een cordon sanitaire proberen te leggen tussen hen en de KKK en de Nazi Party. Bovendien is er een dode gevallen bij wat je als een terroristische daad zou kunnen bestempelen.

Als Obama een volkse man met wat street credit was geweest in plaats van een hoogleraar rechten, was hij gemakkelijker verteerbaar geweest

De Ku Klux Klan toonde zich opgetogen dat er een dode was gevallen.

Kennedy: Binnen de KKK zijn er enkelingen die elke publiciteit goede publiciteit vinden. Anderzijds zijn ook zij niet gediend met het beeld van moordenaars dat nu aan hen kleeft. Het is het eeuwige spanningsveld tussen een intrinsiek gewelddadige organisatie die als niet-gewelddadig wil overkomen.

Waarom duurde het zo lang vooraleer Trump het geweld veroordeelde?

Kennedy: (glimlacht) Wie weet wat er in zijn hoofd gebeurt? Ik vermoed dat hij aanvankelijk het idee had dat hij trouw hoorde te zijn aan zijn achterban. Daarna is hij boos geworden wegens de hevige reactie. Nog meer dan loyaal aan de zijnen is Trump voortdurend boos op mensen die tegen hem zijn. Hij ziet linkse contramanifestanten, en hij gaat ervan uit dat ze tegen hem zijn.

…en hij ziet mensen met hakenkruisen, en gaat ervan uit dat ze vóór hem zijn.

Kennedy: Hij heeft alleszins het idee dat betogers met hakenkruisen meer in zijn vaarwater zitten dan die vreselijke linkse tegenbetogers die altijd tegen hem zijn geweest.

Welke rol speelt religie binnen Alt-right?

Kennedy: Religie is al lang niet meer de basis van verzet. Alt-right bestaat eigenlijk vooral uit mensen die niet speciaal religieus zijn. Ze hebben een zekere culturele affiniteit met het christendom, maar het is niet langer hun motivatie. Dat was vroeger anders. In de jaren 1920 en 1960 waren christelijke symbolen prominent aanwezig bij KKK-manifestaties. Steve Bannons religieuze denkbeelden zijn niet dominant binnen Alt-right. Hij vindt dat het christendom een soort grote ideologische strijd voert met de islam. Europa is in zijn ogen eigenlijk reddeloos verloren, maar hij hoopt Amerika nog te kunnen redden. Het succes van Breitbart is opvallend genoeg dat Bannons geloofsopvattingen niet noodzakelijk de richting bepalen.

U bent zelf een belijdend gelovige. Begrijpt u waarom uw geboortestaat Iowa voor Trump heeft gekozen?

Kennedy: Ik kan dat wel plaatsen, ja. Iowa telt behoorlijk wat evangelicals, en die stemmen altijd Republikeins. Bovendien heeft Hillary Clinton tijdens haar campagne geen enkele moeite gedaan om hen aan te spreken, hoewel ze de meest religieuze kandidaat van de twee was. Ik vermoed dat veel gelovigen voor Trump gekozen hebben omdat hij conservatieve rechters in het hooggerechtshof zou kiezen.

Iowa scoort economisch boven het Amerikaanse gemiddelde. Vanwaar dan het ressentiment?

Kennedy: Dat is een kwestie van politieke stamloyauteit. Veel evangelicals zullen nooit op een Democraat stemmen, omdat ze het fundamenteel oneens zijn met de richting waarin zij het land willen laten gaan. Zelfs als de duivel zelf presidentskandidaat is, stemt een evangelical op de Republikeinen.

James Kennedy: 'De levensverwachting voor blanken onder de vijftig is gedaald, terwijl ze bij latino's en zwarten lichtjes blijft stijgen.'
James Kennedy: ‘De levensverwachting voor blanken onder de vijftig is gedaald, terwijl ze bij latino’s en zwarten lichtjes blijft stijgen.’ © foto’s Franky Verdickt

Kan een Amerikaanse president vandaag openlijk atheïst zijn?

Kennedy: Een Amerikaanse president hoeft wel niet noodzakelijk kerks te zijn: Ronald Reagan was bijvoorbeeld niet echt godsdienstig in zijn optreden. Maar een echte atheïst acht ik vandaag nog steeds kansloos. In Amerika bestaat de wijdverspreide idee dat gelovigen moreel betrouwbaarder zijn dan atheïsten, zelfs onder atheïsten. Al kun je je met Trump wel de vraag stellen of Amerikanen nog wel morele vereisten stellen aan hun president. Wie weet zorgt Trump ervoor dat agnosten voortaan ook president kunnen worden.

U bent in uw columns ook kritisch voor de zwarte beweging. Zo schreef u onlangs dat Martin Luther King zich totaal niet zou kunnen vinden in een organisatie als Black Lives Matter.

Kennedy: Ik denk dat hij grote moeite gehad zou hebben met hoe die organisatie de zwarte zaak bepleit. King was iemand die sociale revolutie wilde, maar wel in verzoening geloofde. Hij was ervan overtuigd dat zwarten ondanks de moeilijke reis ooit in het beloofde land zouden aankomen, waar van discriminatie geen sprake meer zou zijn. Misschien niet in zijn leven, maar wel op den duur. Ik denk dat Black Lives Matter die illusie niet meer koestert. De zwarte beweging is vandaag veel meer bezig met identity politics. In plaats van te streven naar rasblindheid bestaat nu het idee dat zwarten vooral zwart moeten blijven. De roep om white identity van Alt-right is deels een reactie op de manier waarop de zwarte beweging haar identiteit propageert.

Hoe verklaart u die desillusie bij de zwarte beweging?

Kennedy: Het presidentschap van Obama heeft voor hen te weinig vooruitgang gebracht. Denk maar aan het politiegeweld of de moord op Trayvon Martin in Ferguson. Daardoor hebben veel zwarten het gevoel gekregen dat volle gelijkheid niet meer te bereiken valt. Misschien nooit meer. En dus krijg je een reactie die ingegeven is door zelfbescherming. De enige manier om onze rechten af te dwingen, zo luidt de redenering, is door de zwarte identiteit te versterken.

Dat klinkt bijna als een zwart pleidooi voor segregatie.

Kennedy: Het is eigenlijk een vorm van zelfsegregatie. Er is bijvoorbeeld een zwarte studentenvereniging die het recht opeiste om niet-zwarten te weren uit hun clubhuis. Het is omstreden, want de meeste zwarten willen nog steeds met andere rassen omgaan. Maar het bestaat wel.

Welke gevolgen hebben de gebeurtenissen in Charlottesville voor de Republikeinse Partij?

Kennedy: Het is duidelijk dat de relatie tussen Trump en de rest van de partij achteruitgaat. Republikeinse senatoren zoals Bob Corker of John McCain trekken de competentie van hun eigen president in twijfel: dat is ongezien.

Maar ze blijven wel vrolijk zowat al zijn wetsvoorstellen steunen.

Kennedy: Wie verwacht dat de Republikeinen Trump uiteindelijk zullen impeachen, moet ik teleurstellen. Er zal véél meer moeten gebeuren eer het tot een impeachment komt. Trump heeft nog steeds een behoorlijke aanhang. Er is ook de berekening dat een impeachment de partij te veel imagoschade zou kosten, en de angst dat de Democraten van zo’n constitutionele crisis zouden profiteren. Bij veel Republikeinse Congresleden en senatoren speelt ook de overweging dat de Amerikanen Trump nu eenmaal hebben verkozen, en dat je dat moet honoreren.

De meeste Republikeinen geloven niet meer dat Trump iets voor mekaar kan krijgen. Ze hopen de schade te beperken

Acht u het mogelijk dat de partij Trump zal laten vallen?

Kennedy: Ze zal hem niet laten vallen, maar het is duidelijk dat Trump een slechte zaak is voor de partij. De meeste Republikeinen geloven niet meer dat Trump iets voor mekaar kan krijgen. Ze hopen hem enigszins in het gareel te houden en de schade te beperken.

Kan Trump de Republikeinse Partij uit elkaar doen vallen?

Kennedy: Ik denk het eigenlijk niet. Ik verwacht wel dat de interne verdeeldheid tussen hen die wel nog iets in Trump zien en zijn criticasters alleen maar zal vergroten. Op een breed niveau delen Trump en de Republikeinen wel de meeste overtuigingen. Elke Republikein wil bijvoorbeeld van Obamacare af. Alleen is er geen consensus over wat er dan in de plaats moet komen. Er is binnen de Republikeinse Partij te weinig eensgezindheid om aan beleid te doen.

Toch lijken de Democraten er voorlopig niet in te slagen om het brokkenparcours van Trump electoraal uit te buiten.

Kennedy: De Democratische Partij zit in een ongeziene identiteitscrisis. Het anti-Trumpsentiment is niet voldoende om de macht terug te pakken. De partij worstelt met de vraag hoe ze zich moet profileren: als economisch links, of als een multiculturele partij.

U bent bijzonder pessimistisch over de toestand van beide partijen.

Kennedy: Zowel de Democratische als de Republikeinse Partij is failliet. Ze zijn zo vastgeketend aan hun belangengroepen dat ze niet meer in staat zijn zichzelf te vernieuwen. Door hun financiële en electorale afhankelijkheid van grote bedrijven en – bij de Democraten – onderwijsvakbonden, zijn ze ideologisch en financieel vastgenageld. Daardoor is het vrijwel onmogelijk om samen te werken met de andere partij of inzichten te verdedigen die al die belangengroepen mogelijk zouden kunnen schaden. Het zijn twee ideologisch uitgeholde monsters die elkaar naar het leven staan, maar wel het politieke landschap blijven bepalen.

Zijn ze nog te redden?

Kennedy: Ik denk het niet. Het enige wat hen kan redden, is dat er een derde partij komt die een middenweg vindt. Een soort Amerikaanse Macron die de andere partijen terug in beweging zou kunnen krijgen, al lijkt het me zonder Congresleden nagenoeg onmogelijk om als third party candidate beleid te maken. Eigenlijk moet je hopen dat er een geloofwaardige derde of vierde partij komt die net sterk genoeg is om de traditionele partijen in beweging te zetten, zonder dat de oude twee partijen imploderen. Ik denk dat dat de enige manier is om de politieke impasse te doorbreken.

Dit artikel verschijnt morgen 23/8 in Knack.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content